بررسی اقامتگاه امام رضا(ع) در نیشابور با تکیه بر گزارش‌های حاکم نیشابوری، شیخ صدوق و شواهد تاریخی و باستان‌شناسی

نیشابور یکی از شهرهای مهمی بود که حضرت رضا(ع) در مسیر سفر از مدینه به مرو، مدتی در آن توقف کرد. باوجود تحقیقات زیادی که در خصوص اقامت آن حضرت به‌خصوص ایراد حدیث سلسله‏الذهب در نیشابور شده است، اما تاکنون در خصوص محله اقامت امام، موقعیت آن و چرایی اسکان ایشان در این محله و سرنوشت آن تحقیقی صورت نگرفته است. علاوه بر این، در بعضی از منابع و تحقیقات، ازجمله کتاب عیون اخبارالرضا(ع) این محله به‌صورت‌های مختلف و اشتباه ضبط شده است. از این‌رو، در پژوهش حاضر سعی شده است بر اساس منابع کتابخانه‏ای ازجمله کتاب‌های تاریخ نیشابور حاکم نیشابوری و عیون اخبارالرضا(ع) و شواهد تاریخی و باستان‌شناسی و با روش توصیفی-تحلیلی به‌نقد و بررسی این محله پرداخته شود. یافته‏های پژوهش نشان می‏دهد که این محله به نام فُزّ/ فَزّ و در کهندژ نیشابور قرار داشته است، زیرا کهندژ از استحکام و امنیت و از خوش آب و هواترین محله‏های این شهر بوده و ضمناً در منتها‏الیه جهت شرقی و دروازه خروجی نیشابور به‌طرف مرو و طوس قرار داشته است. بنابراین ماموران حکومتی با ملاحظات موارد مذکور که امام باید در امنیت و احترام کامل و تماس کمتر با مردم و سریع‌تر به مرو، مرکز خلافت برسد، از این‌رو امام را در محله فز که دارای تمام شرایط مذکور بود، اسکان دادند. همچنین با توجه به ویرانی این محله توسط ارسلان ارغون و غزها و مغول‌ها و زلزله‏های متعدد و نیز فترت آن تا دوره تیموری به‌خصوص صفویه، یادمان‌های محله امام رضا(ع) متروک و  جای آن را قدمگاه فعلی نیشابور گرفته است.

Investigation of Imam Reza (A.S.) Residence in Nishapur with emphasis on books of Oyoun Akhbar AlRidha (AS) and the history of Nishapur (Tarikhi Nhshapur) as well as historical and archaeological evidences

Nishapur was one of the important cities where Imam Reza's (AS) stopped for a while on his way from Medina to Merv. Despite the plethora of research that have been done about the residence of that Imam, especially Hadith alSilsilah alDhahab (Hadith of the Golden Chain) in Nishapur, no research has been done so far about the residence of the Imam, its location and the reason why he settled in this neighborhood and its fate. In addition, in some sources and research, including the book of Oyoun Akhbar AlRidha (AS), this neighborhood has been recorded in different and wrong ways. Therefore, in the present study, an attempt has been made to analyze and study this neighborhood based on library sources, including the books of history of Nishapur(Tarikhi Nishapur), and Oyoun Akhbar AlRidha (AS), as well as historical and archaeological evidence, using a descriptiveanalytical method. Findings show that this neighborhood is called Fuz / Faz and was located in Qohandez of Nishapur, because Qohandez is one of the strongest and safest neighborhoods in the city and also in the easternmost direction. And the exit gate of Nishapur was located towards Merv and Tus. Therefore, government officials, considering that the Imam should reach Merv, the center of the Caliphate, in complete security and respect with less contact with the people, and faster, settled the Imam in the Fuz / Faz neighborhood, which had all the above conditions. Also, due to the destruction of this neighborhood by Arsalan Arghun and Ghuzs, Mongols and numerous earthquakes, as well as its extinction until the Timurid period, especially the Safavid period, the monuments of Imam Reza (AS) neighborhood have been abandoned and replaced by the current footsteps of Nishapur.Keywords: Imam Reza (A.S.), Nishapur, Qohandez, Fuz / Faz