بررسی ماهیت تاریخی حسینیه نواب در بافت تاریخی شهر بیرجند

حسینیه نواب یکی از مهم‌ترین حسینیه‌های بافت تاریخی بیرجند به لحاظ معماری، قدمت و وسعت ساخت می باشد که به‌عنوان گونه‌ای از بناهای آیینیمذهبی احداث شده است. با توجه به این‌که از سوی محققان نظری واحد به همراه شبهات در خصوص بازه زمانی احداث این بنا و نام سازنده آن مبنی بر این‌که این بنا متعلق به دوره صفوی و بانی آن بی‌بی نواب همسر امیر اسماعیل‌خان دوم است وجود دارد، بااین‌وجود نگارندگان به نتایجی غیر از آن، دست‌یافته‌اند. این تحقیق بر آن شد تا بار دیگر ماهیت تاریخی این بنا را که بر پایه مطالعات با رویکرد تاریخی و با روش گردآوری اطلاعات بر مبنای اسناد وقفی، کتابخانه‌ای و تحقیقات پیمایشی صورت پذیرفته است، نمایان سازد. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که بازه زمانی ساخت این بنا بر مبنای باور همگان مبنی بر این‌که متعلق به دوره صفوی است، متعلق به دوره قاجار و بانی آن بی‌بی نواب، والده امیر علم خان سوم، همسر امیر اسدالله خان حسام الدوله و دختر میرزا رفیع خان است و علت شبهات در خصوص نام بانی و بازه زمانی ساخت این بنا، تعدد نام نواب در میان خاندان خزیمه و مرمت و یا خوانش اشتباه کتیبه سردر ورودی بنا می‌باشد که سبب به خطا رفتن در مطالعات تاریخی این بنا شده است.

Historical quiddity of Hosseiniye Navab in the historical context of Birjand city

Hosseinieh Navab, as a religiousritual monument, is one of the most important Hosseiniehs in Birjand's historical context in terms of architecture, age, and extent. Despite a general agreement, along with some doubts among researchers on the time of construction (the Safavid era) and the name of the founder (Bibi Navab, the wife of Amir Esmail Khan II), the authors of this paper reached different results. This research aimed to reveal the history of this building based on some studies with historical approaches and data collected from endowment documents, bibliography, and surveys . The results showed that contrary to popular belief, its construction time dates back to the Qajar era and it was founded by Bibi Navab, the mother of the Amir Alam Khan III, the wife of the Amir Asadullah Khan Hesam alDawlah, the daughter of Mirza Rafi' Khan. To the authors, the existing doubts regarding the name of the founder and construction time were due to the high popularity of the name Navab among the Khazimeh's family, and improper restoration and/or incorrect reading of the entrance inscription, which probably misled the historical studies.Keywords: Hosseinieh Navab, Birjand, endowment documents, Travel literature, Inscription