نقش کارخانه نخریسی و نساجی خسروی خراسان بر اوضاع اقتصادی-اجتماعی مشهد (1316-1350ش)

مشهد از اواسط دوره قاجار بستر مناسبی جهت توسعه صنعت نساجی بود. در دوره پهلوی اول پس از اصلاحات زیربنایی و توسعه صنایع نوین، در 1316ش اولین و بزرگ‌ترین کارخانه نخریسی در شرق ایران با عنوان شرکت نخریسی و نساجی خسروی خراسان در مشهد راه‌اندازی شد. تاسیس و گسترش کارخانه نخریسی در عصر پهلوی، مشهد را به‌عنوان یکی از قطب‌های نساجی مطرح کرد، به‌طوری‌که نقش موثری در خودکفایی نساجی ایران دهه 50 داشت. وجود این کارخانه به‌عنوان نماد هویت‌بخش جامعه کارگری مشهد علاوه بر اشتغال‌زایی هزار نفر کارگر که به‌طور مستقیم در کارخانه مشغول به کار بودند، اثرات اجتماعی زیادی بر مسائل کارگری در زمینه سوادآموزی و آموزش‌های تخصصی بر جای نهاد و از سویی محلات کارگری از قِبل کارخانه نخریسی در مشهد شکل گرفتند. این کارخانه در دوران تاسیس و شکوفایی با چالش‌هایی ازجمله بحران‌های اقتصادی و تاثیرپذیری از تنش‌های سیاسی مواجه بود. بنابراین می‌توان این پرسش را مطرح ساخت تاسیس کارخانه چه دستاورد و تاثیری بر وضعیت اقتصادی-اجتماعی مشهد داشت؟ در این پژوهش تلاش می‌شود به روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه‌بر اسناد، این صنعت محلی و آثار اقتصادی-اجتماعی آن در مشهد مورد ارزیابی قرار گیرد. یافته‌ها حاکی از آن است که انتخاب این ناحیه برای تاسیس کارخانه نساجی موجب شد تا مشهد به‌عنوان یکی از قطب‌های نساجی ایران در عصر پهلوی، سهم موثری در سیاست‌های صنعتی و اشتغال‌زایی و خودکفایی اقتصادی مشهد داشته باشد.

The Role of Khosravi Khorasan Textile and Spinning Factory on Economic and Social Situation of Mashhad (1937 1971)

AbstractMashhad has been a good platform for the development of the textile industry since the midQajar period. In 1937, in the first Pahlavi period after modernization and basic developments, the first and the largest spinning factory in eastern Iran was launched in Mashhad, named Khosravi Khorasan Textile and Spinning Company. The establishment and expansion of the spinning factory in the Pahlavi era made Mashhad as one of the textile poles which had an effective role in the textile selfsufficiency of Iran in the 1980s. The existence of this factory, as a symbol of the identity of the Mashhad workingclass community, not only directly employed thousands of workers at the factory, but also had many social effects on labor issues such as their literacy and specialized training. Moreover, some workers' neighborhoods were formed because of the spinning factory in Mashhad. The factory was faced with challenges such as economic crises and the impact of political tensions during its establishment and development period. So, the raising question is that, how did the establishment of the factory affect the economic and social situation of Mashhad? This study tries to do a document based evaluation of this local industry and its socioeconomic impacts on Mashhad through a descriptiveanalytical method. The findings indicate that the selection of this area for the establishment of the textile factory led Mashhad to have an effective role in industrial and employment policies and economic selfsufficiency of Mashhad as one of the Iranian textile poles in the Pahlavi era.Keywords: Mashhad, socioeconomic situation, Textile and Spinning Factory, Spinning industry, Pahlavi era