اوضاع اقتصادی شهر مشهد در عصر ناصری با تکیه‌بر تجزیه عنصری سکه های ضرب شده در مشهد (1295-1266ق/ 1878-1850م) به روش پیکسی

شهر مشهد به دلیل شرایط اقتصادی، تجاری، دینی و جایگاه محوری در ایالت خراسان، اهمیت ویژه ای داشته است. به همین خاطر از دوره تیموری ضرابخانه فعالی تا سال 1295ق/ 1878م در این شهر دایر بود و در دوره ناصرالدین شاه قاجار (1313-1264ق/ 1896-1848م) قِران های نقره فراوانی بین سال های 1295-1266ق/ 1878-1850م به ضرب رسانده است. نظام ضرب سکه دوره ناصری هرچند به‌صورت اسمی پیرو نظام تهران بود، اما در عمل هر شهر، نظامی خودمختار داشت و سکه های بیشتر شهرها با مقادیر متفاوت خلوص نقره به ضرب می رسید. این مسئله دو پرسش در حوزه ضرابخانه اصلی مشهد طرح می سازد. 1. مقدار خلوص نقره سکه های ضرب شده در مشهد چگونه بوده است و سیر تغییرات آن چگونه رقم خورده است؟ 2. سکه های شهر مشهد، در جایگاه شهر مهم اقتصادی، در برابر شهرهای مهم دیگر نظیر تبریز، تهران، اصفهان و شیراز چگونه بوده است؟ برای پاسخ به این پرسش ها، تجزیه عنصری سکه های این دوره با استفاده از شیوه پیکسی به دلیل غیرمخرب بودن، سرعت و دقت بالای آن، پایه اصلی این پژوهش قرار گرفت تا تحلیلی از میزان تعهد مشهد به نظام مرکزی ضرب سکه در تواریخ مختلف در مقایسه با سایر شهرهای اصلی ایران عصر قاجار ارائه شود. در این نوشته تعداد 30 سکه در 30 تاریخ متفاوت، مورد تجزیه عنصری قرار گرفت که درنتیجه روند تغییرات میزان خلوص نقره به‌طور میانگین در سه بازه زمانی بین سال های 1280-1266ق/ 1864-1850م 90.09 درصد، 1290-1281ق/ 1873-1865م 87.14 درصد، 1295-1291ق/ 1878-1874م 84.30 درصد و در کل این دوره سی‌ساله 88.14 درصد، تبیین و جایگاه آن از نظر میزان خلوص نقره در مقابل ضرابخانه های تبریز (82%)، تهران (90%)، اصفهان (84%) و شیراز (90%)، مشخص شد. نتایج آزمایش پیکسی بر روی نمونه‌های موردمطالعه مشخص کرد، وجود عنصر مس (7.24%) و عنصر آهن (2.35%) از میزان طبیعی بیشتر بوده و این بیانگر آمیختگی اختیاری در جهت عیارکردن فلز نقره است. علاوه بر آن وجود عنصر سرب (0.86%) نشانگر استفاده از معادن سرب (سروزیت یا گالنا) برای تهیه فلز نقره و عدم دقت در استحصال آن بوده است. همچنین وجود عنصر طلا (0.55%) می تواند نشانگر استفاده از معادن نوع سروزیت باشد

Mashhad Economic Situation in Nasserian Era Based on Elemental Analysis of Coins Minted in Mashhad (12951266 AH / 18781850m) by Pixie Method

AbstractThe city of Mashhad was particularly important in the Islamic period due to its economic, commercial, religious and pivotal conditions in the province of Khorasan. For this reason, an active mint was established in the city during the Timurid era until 1295 AH / 1878 and during the period of Nasser AlDin Shah Qajar (13131264 AH / 18961848) many silver coins were minted between the years 12951266 AH / 18781850. Although the Nasserian coinage system was nominally adherent to the Tehran regime, in practice each city had an autonomous system, and most city coins were minted with varying amounts of silver purity. This issue raises two questions in the field of Mashhad's main mint. 1. What was the purity of silver coins minted in Mashhad and how did it change? 2. How were the coins of Mashhad, as an important econimic city, compared to other important cities such as Tabriz, Tehran, Isfahan and Shiraz? To answer these questions, elemental analysis of coins of this period using Pixie method due to its nondestructive, high speed and accuracy, was the main basis of this study to analyze Mashhad's commitment to the central coinage system in different histories compared to other major cities in Qajar era in Iran. In this study, 30 coins in 30 different dates were used for elemental analysis, which resulted in a trend of changes in the average purity of silver in the three intervals between 90.09% 1880188012801290.09%, 18901281 12901865 years 87.14%, 12951291h / 18781874m 84.30% and for the whole thirtyyear period 88.14%, showing its position in terms of purity of silver compared to the mints of Tabriz (82%), Tehran (90%), Isfahan (84 %) and Shiraz (90%). The results of the Pixie experiment on the specimens indicated that the presence of the copper element (7.24%) and the iron element (2.35%) is higher than the normal amount, and this indicates an optional fusion for the sterilization of the silver metal. In addition, the presence of lead element (0.86%) indicates the use of lead mines (Cerussite and Galena) to produce silver metal and inaccuracy in its extraction. Also, the presence of the gold element (0.55%) can indicate the use of mines of the Cerussite type.Keywords: Pixie Experiment, Archaeometry, numismatic, Mashhad, Nasser AlDin Shah Qajar