نقد و بررسی روایات غارتگری و وحشیگری مغولان در خراسان و ماوراءالنهر

عده ای از مورخان و محققان با ارائه آمارهایی درباره میزان قتل و غارت مغولان، آن‌ها را قومی وحشی، سفاک، خونخوار، درنده خو، غارتگر و به دور از همه اخلاقیات بشری معرفی کرده اند که هیچ هدفی جز کشتار مردم نداشته اند. اینکه انتساب چنین صفاتی به مغولان تا چه اندازه می تواند با واقعیت های تاریخی و اعمال و رفتار آن‌ها مطابقت داشته باشد و آیا مغولان تنها مقصر حمله به ایران و ویرانی آن بوده اند یا خیر، موضوعی است که در پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی به آن پرداخته می شود. بررسی اوضاع خراسان و ماوراء النهر در آستانه تهاجم مغولان و اعمال و رفتار آن‌ها در زمانِ حمله و حکومت در ایران نشان می دهد که نه اوضاع خراسان و ماوراء النهر قبل از ایلغار مغولان چنان آرام و به دور از جنگ و خونریزی بود، نه مغولان چنان وحشی و خونخوار و تنها مقصر و مسبب آن کشتار و ویرانی بودند و نه ایران به قول برخی از مورخان، در اثر حمله مغولان چنان ویران شد که تا هزار سال بعد روی آبادی به خود نبیند. در واقع، اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران در آستانه حمله مغولان، به خاطر جنگ و درگیری میان مدعیان قدرت، آشفته بود و مغولان به سرزمینی حمله کردند که قتل و غارت در آن از قبل شروع شده بود و آن‌ها با حملات خود بر شدت و گستردگی کشتارها و ویرانی ها افزودند.