نقش موسسات خیریه داخلی و خارجی در رفع بحرانِ قحطی مشهد در دورۀ‌ٔ جنگ اول جهانی

جنگ ‌اول جهانی (1336-1332ق/1918-1914م) گرچه در اروپا آغاز شد، اما دامنۀ آن به‌تدریج به دیگر نقاط جهان، ازجمله ایران رسید. بااینکه دولت ایران اعلام بی‌طرفی کرد، اما دولت‌های درگیر در جنگ موضع ایران را نادیده گرفتند و بخش‌های زیادی ازجمله مشهد به اشغال نظامی نیروهای متجاوز درآمد. حضور اشغالگران علاوه بر آسیب به امنیت و اقتصاد ایران، سبب بروز قحطی و شیوع انواع بیماری‌ها در مشهد شد که مرگ افراد بی شماری را به دنبال داشت. مشهد ابتدا به اشغال روس ها درآمد، ولی پس از انقلاب بلشویکی، نیروهای روسی از مشهد خارج و انگلیسی‌ها جایگزین آنان شدند. در این دوره، قحطی شدیدی در مشهد به وجود آمد و وضعیت زندگی مردم بحرانی شد. در این بحبوحه، موسسات خیریه داخلی و خارجی به‌منظور کنترل مشکلات و کاهش فشار اقتصادی و معیشتی به اقداماتی پرداختند. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که موسسات خیریه داخلی و خارجی در ایام قحطی در مشهد چه نقشی در رفع بحران قحطی طی سال‌های جنگ ‌اول جهانی داشته‌اند؟ یافته‌های پژوهش با استفاده از روشِ تحقیقِ تاریخی (از نوع توصیف و تحلیل) و با تکیه‌بر منابع اسنادی و مطبوعات نشان می‌دهد موسسات خیریه داخلی ازجمله دارالعجزه و دارالمساکین همگام با موسسات خیریه خارجی مانند هیئت هوسکاران قفقازی، میسیون‌های آمریکایی و کنسولگری انگلیس با ایجاد سرپناه، جمع‌آوری اعانه و اطعامِ جمعیت کثیری از فقرا و مستمندانِ مشهد در فرایند کاهش، کنترل و تا حدی رفع بحرانِ قحطیِ مشهد در سال‌های جنگ جهانی اول، نقش مهم و بسزای داشتند.