بازتاب گوان – یین چینی در حالت‌ها و عناصر تصویری نگارگری مکتب هرات دوره تیموری*

ایران و چین در طول تاریخ، ارتباطات و تعاملات دیرینه‌ای را با همدیگر تجربه نموده‌اند. مهم‌ترین ارتباطات در دوران ساسانیان پیش از اسلام، عباسیان، ایلخانیان و تیموریان در دوران اسلامی به وقوع پیوسته است. ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی خود، رابط بین شرق و غرب عالم بوده و سهم عمده‌ای در ارتباط چین با دنیای غرب داشته است. اوج ارتباط فی‌مابین مربوط به دوران نوادگان تیمور می‌گردد به‌واسطۀ ارتباطات سیاسی، تجاری و فرهنگی، هنر تصویری و عناصر وابسته به آن نیز دستخوش تغییر و دگرگونی شده‌اند. ایران در این دوره از عناصر طبیعت‌گرایانه، تزئینی و نقش‌مایه‌های چینی تاثیر پذیرفته است. در مطالعۀ بخشی از این آثار در توپقاپی استانبول شخصیت مذهبی چینی به نام گوان – یین که چون الهه‌ای موردتوجه چینیان بوده، در نقاشی‌ها حضور پیدا می‌کند. سوال اصلی تحقیق آن است که آثار روبرداری شده از اصل چینی که در توپقایی استانبول واقع هستند، آیا در آثار معاصر خود (سدۀ دهم هجری قمری، سدۀ پانزدهم میلادی) در هرات تاثیر گذارده‌اند؟ و اگر تاثیرگذار بوده‌اند، دلالت‌ها و شواهد آن در اجزاء و عناصر کدام‏ها هستند؟ فرضیه پژوهش بر این است که تصویر شخصیت مذهبی گوان – یین بر نقاشی دورۀ تیموری – مکتب هرات – ازلحاظ حالت و عناصر، تاثیر گذارده است. هدف تحقیق آن است که با معرفی گوان – یین و تصاویر وابسته به آن، نمونه آثار انجام‌شده در مکتب هرات را به لحاظ تاثیرپذیری بررسی نماید. مقاله با روش توصیفی به تطبیق آثاری منتخب از هرات و نمونه‌های موجود چینی در مجموعۀ توپقاپی استانبول، می‌پردازد. نتیجۀ تحقیق آن است که آثار موجود در توپقاپی که با تاثیرپذیری از گوان – یین چینی خلق شده‌اند، بر نمونه‌هایی از نقاشی دورۀ تیموری – مکتب هرات – ازلحاظ حالت و عناصر، تاثیر گذارده‌اند. هنرمندان ایرانی در هنر تصویری خود از شخصیت مذهبی چینی در حالت و عناصر، بدون توجه به مفاهیم مذهبی آن، صرفاً از تصویر، تاثیر پذیرفته‌اند.