مطالعه تطبیقی ساختار طرح و نقش قالی های کردی خراسان با منطقه آذربایجان(قفقاز)

قالیبافی از مهمترین هنرهای حائز اهمیت در منطقه آذربایجان محسوب می‌گردد. در این میان ایران با دارا بودن طوایف و ایلات متفاوت در حوزه بافندگی، از گنجینه سرشار و ارزشمند طرح و نقش نیز برخوردار می‌باشد. همزمان با کوچ و اسکان ایلات در دیگر نواحی، انتقال فرهنگ و آداب و رسوم هنری نیز از موارد منتقل شده محسوب شده و با توجه به اینکه سنتهای طراحی و نقش پردازی در قالی، زیر مجموعه ای از این فرهنگ تلقی می گردد، فرهنگ هنری قالی بافی نیز متاثر از این جریان بوده است. لذا با بررسی تاریخ جابه‌جایی ایلات و عشایر کرد ایران و جابجایی های صورت پذیرفته در اسکان کردها از غرب ایران و قفقاز به شمال خراسان به دلیل مجاورت و همنشینی کردهای خراسان گوشه‌هایی از تاثیر پذیری سنت بافندگی آذربایجان در دستبافته‌های این اقوام به چشم می‌خورد. مطالعات نشان میدهد که طرح ها و نقوش به کار رفته در قالی های کردی خراسان از نوع هندسی و ذهنی با الگوپذیری از عوامل پیرامونی چون طبیعت، باورها و اعتقادات می باشد که در در قسمت‌هایی از ساختار نقشپردازی، طرح و نقش آنها با مشابهت به قالی‌های آذربایجان اجرا گردیده است. هدف این مقاله مطالعه تطبیقی ساختار طرح و نقش قالی‌های آذربایجان با کردی خراسان است. این تحقیق از نوع توصیفی – تحلیلی بوده و با رویکرد کیفی به بررسی عناصر تشکیل دهنده طرح و نقش در قالی های آذربایجان و کردی خراسان پرداخته، و از این رو به دنبال یافتن ساختار ها و خصوصیات فرمی مشترک و متفاوت در طرح و نقش این قالی ها بوده است. جامعه آماری در این تحقیق متمرکز بر دو منطقه آذربایجان با کرد خراسان می باشد که بدین منظور تعداد نمونه‌ها به صورت هدفمند انتخاب گردیده از این رو 5 ناحیه بافندگی با 10 نمونه از آذربایجان و 3 ناحیه بافندگی با 9 نمونه از کرد خراسان مورد بررسی قرار گرفته است. روش جمع آوری اطلاعات در پیشینه تصاویر قالی‌های آذربایجان به شیوه کتابخانه ای و شناسایی نمونه قالی های کرد خراسان به شیوه میدانی توسط نگارندگان صورت پذیرفته است. نتایج این پژوهش نشان میدهد طرح و نقش در قالی های آذربایجان از تنوع بالایی برخوردار بوده چنانچه قسمت‌هایی از ساختار طرح و نقش در قالی‌های کرد خراسان با ویژگی‌های مشابه با آذربایجان اجرا گردیده است. چنانکه اشتراکات فرهنگی دو منطقه موجب گردیده قسمت‌هایی از فرم‌های هندسی ترنج، نقشمایه‌های متن و حاشیه در هر دو منطقه با مشابهت‌هایی همراه گردد. بیشترین مشابهت در نقشپردازی قالی‌ها مربوط به فرم ترنج، نوارهای حاشیه و نقشمایه‌های انتزاعی و گیاهی است.