پژوهشی بر آرایه‌های هندسی موجود در نگاره‌های هفت اورنگ ابراهیم میرزا

نقوش تزئینی در هنرهای اسلامی ازجمله معماری، کتاب‌آرایی و نگارگری کاربرد دارند. در نگارگری ایرانی شاهد بروز عناصر تزئینی به‌عنوان عوامل تکمیلی طرح هستیم. این عناصر جایگاه مهمی در ارتقای شکوه و جلوه بصری نقاشی ایرانی دارند. حضور آرایه‌های تزئینی برای منقش ساختن سطوح، به‌ویژه در نگارگری دوره تیموری و صفوی متداول بوده است. از نسخه‌های مصور ممتاز دوره صفوی، می‌توان به هفت‌اورنگ جامی موزه فریر واشنگتن که در کارگاه سلطنتی ابراهیم میرزای صفوی تدوین و مصور شده، اشاره کرد. این نسخه، سرشار از آرایه‌ها و نقوش تزئینی است. از شاخص‌ترین نقوش تزئینی آن می‌توان به گره‌های هندسی اشاره کرد که در بیشتر سطوح نگاره‌های آن به چشم می‌خورند. این مقاله باهدف معرفی و شناخت تزئینات هندسی نگاره‌های هفت‌اورنگ ابراهیم میرزا، آنالیز خطی و ارائه تقسیم‌بندی این آرایه‌ها، نحوه‏ی کاربرد آن‌ها در بخش‌های مختلف از حیث نوع و تکنیک انجام شده است. روش یافته‌اندوزی با استناد به منابع مکتوب صورت گرفته است که به روش تحلیلی تطبیقی، به بررسی داده‌های به‌دست‌آمده از نمونه‌های مطالعاتی می‌پردازد. بر این مبنا پرسش‌های زیر مطرح است؛ گره‌های هندسی موجود در نگاره‌های هفت‌اورنگ جامی چه ویژگی‌هایی دارند؟ کاربرد و شیوه‌های اجرایی گره هندسی در نگاره‌های هفت‌اورنگ جامی چگونه است؟نتایج حاصل از بررسی نگاره‌های هفت‌اورنگ ابراهیم میرزا، حاکی از آن است که کاربرد نقوش هندسی در قالب‌های کاشی‌کاری، آجرکاری و گره‌چینی چوبی نمود بیشتری داشته و بیشترین گره‌ها، گره‌هایی بر پایه عدد مبنای شش و هشت است. این گره‌ها غالباً در سطوح ایوان، کف و دیوارهای جانبی بنا و همچنین در قالب گره‌چینی و به‌عنوان حفاظ باغ، در و پنجره استفاده شده است.