مطالعه تزیینات نما و سردر خانه‌های تاریخی دوران قاجار و پهلوی

هویت ملی و فرهنگی مردم ایران از قدیم‌الایام بر وجوه زندگی ایشان نمایان بوده که از موارد بارز آن می‌توان به تزیینات وابسته به معماری اشاره داشت. این عرصه تجلی‌گاه اندیشه‌ها و افکار افراد ساکن در این بوم و اقلیم بوده است. خانه‌های شهرستان مشهد به‌عنوان مقر مذهبی ایران، نمونه بارزی ازاین‌دست است. مقاله حاضر قصد دارد بازشناسی تزیینات وابسته به معماری در خانه‌های محله‌های قدیمی این شهر در دوره قاجار و پهلوی را هدف قرار دهد و در پی پاسخ بدین سوال است که کتیبه و نقش استفاده‌شده در تزیینات وابسته به معماری خانه‌های عصر قاجار و پهلوی مشهد، چه فرم و مفهومی دارند؟ رویکرد پژوهش کیفی بوده و در بیان و تفسیر موضوع از روش توصیفی و تحلیلی بهره برده است. لذا انواع کتیبه‌ها و نقوش را دسته‌بندی فرمی و محتوایی نموده که اساس کار بر مبنای اطلاعات میدانی و عکاسی و البته مطالعات کتابخانه‌ای می‌باشد. یافته‌ها حاکی از آن هستند که هنرمندان کاشی‌کار، گچ‌بر و حجار این خطه از ایران، علیرغم ورود فرنگی مآبی از دوره قاجار و شدت گرفتن آن در دوره پهلوی، ریشه ایرانی اسلامی را از یاد نبرده و همواره خانه‌ها را مامنی برای ساکنان آن در نظر گرفته‌اند که طبق آیین مسلمانی جز با یاد خداوند متعال امکان‌پذیر نیست. ورودی خانه‌ها با کلام الهی مزین شده و نمای ساختمان‌ها، فضایی بهشت‌گونه با نقش‌مایه‌ها و آیات قرآنی، اسامی ائمه و اشعار ارائه داده‌اند. این دو هم برای ساکنان و هم برای رهگذران همواره نام و یاد خدا را ارزانی داشته و فتح و گشایش در امور روزمره را موجب شده است.واژهای کلیدی: قاجار و پهلوی، مشهد، نما و سردر خانه، آرایه.