تجسم جامعه در معماری: بررسی معماری آسیاب‌های روستای حسن آباد سبزوار

معماری به‌مثابۀ یک دستاورد بشری، به‌عنوان پدیده‌ای فرهنگی مطرح است؛ ازاین‌رو محملی غنی برای انسان شناسان و جامعه شناسان در جهت شناخت فرهنگ‌ها و جوامع فراهم می‌آورد. در این میان، آسیاب‌ها به‌طور عام به‌عنوان بخشی از فرهنگ مردم ایران و به‌طور خاص به‌عنوان یکی از سازه های معماری مردمی و بومی ایران می‌توانند دلالت‌های فرهنگی و اجتماعی خاصی از جوامع و فرهنگ خود ارائه نمایند. مطالعۀ حاضر با تمرکز بر بررسی آسیاب‌های یکی از روستاهای جنوبی سبزوار که از نظر فرهنگ آسیابانی برجستگی ویژه‎ای دارد، درصدد است خوانشی فرهنگی و اجتماعی از معماری این سازه به دست دهد. در این راستا، با بهره‌گیری از روش مردم‌نگاری، ضمن معرفی و بحث از سازه مذکور و برخی ارزش‌های معماری آن، تلاش بر آن است ویژگی سازمان‎دهنده اصلی به معماری آسیاب‎ها شناسایی و صورتی مفهومی گیرد. چنانکه نتایج این مطالعه نشان می‎دهد، می توان از مفهوم درون‎گرایی به عنوان مفهومی که سازمان‎یافتگی بنا را توضیح ‎‎می دهد، در اینجا نیز بهره گرفت. در راستای تبیین و تحلیل اجتماعی و فرهنگی این ویژگی، نتایج حاکی از آن است که درون‌گرایی در آسیاب‌های مزبور بیش‌تر از هر عاملی می‌تواند وابسته به ساخت پرتنش جوامع روستایی حاشیۀ کویر و گسترش پنهان‌کاری به‌عنوان یک ارزش فرهنگی در اندیشه و عمل آسیابان تحلیل شود.