«تشکیک در کلمه» بعنوان فلسفه زبان درحکمت اشراق سهروردی

نوشتار حاضر به بررسی فلسفه زبان از دیدگاه سهروردی در قالب «تشکیک در کلمه» با استناد به کتابها، رساله ها و داستانهای رمزی وی میپردازد. برای نیل به این مقصود، ابتدا، کتب، رسایل و داستانهای سهروردی بعنوان منابع دسته اول و همچنین منابع دست دومی که به شرح حکمت اشراق پرداخته یا در آنها سخنی درباره زبان و ماهیت آن ذکر شده، مورد مطالعه دقیق قرار گرفته و نکات مربوط، جداگانه گردآوری گردیده و سپس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. تحلیل محتوای این نکات منجر به کشف حقیقتی بنام «تشکیک در زبان» یا بعبارت دقیقتر، «تشکیک در کلمه» شد. همچنین نتایج این پژوهش نشان میدهد که سهروردی با اتخاذ رویکردی تقلیل گرا، محور فلسفه زبانی خود را بر «کلمه» قرار داده و برای آن سه مرتبه کلی وجودی و نوری به نامهای «کلمات کبری»، «کلمات وسطی» و «کلمات صغری» در نظر گرفته است. کلمات کبری در راس، کلمات وسطی در میان و کلمات صغری در پایینترین حد این مرتبه وجودی قرار دارند. این کلمات، بواسطه «کلمه علیا»، از حضرت حق صادر میشوند و منشا خلقت در عالم هستی یا عالم امکان میباشند. در فرایند آفرینش، ابتدا، حضرت حق یا واجب الوجود یا نورالانوار، «کلمه علیا» را خلق میکند. کلمه علیا مانند نورالانوار یا واجب الوجود یا خداوند، واحد و مجرد است، اما از نظر مرتبه و نورانیت از خداوند پایینتر است؛ چون ورای پروردگار نور و کلمه‌یی نیست. کلمه علیا معادل با «نور اقرب» در حکمت اشراق سهروردی و «عقل اوّل» در فلسفه مشایی فارابی و ابن‌سیناست و از انوار این کلمه، کلمات کبرای دیگری ایجاد میگردد. بر اساس متون نگارش یافته در باب حکمت اشراق، «آخرین کلمه کبری»، جبرییل یا عقل فعّال یا عقل دهم است. کلمه جبرییل یا روح القدس، باعث ایجاد کلمات نازلتری بنام کلمات وسطی و کلمات صغری میشود. در حکمت اشراق، کلمات وسطی، معادل با نفوس فلکی نه گانه اند و بلحاظ مرتبه وجودی از کلمات کبری نازلترند. کلمات صغری که از اشراق کلمه جبرییل یا عقل فعّال بوجود می آیند، معادل با نفوس ناطقه انسانیند که نوشتار حاضر به بررسی هرکدام بطور مفصل میپردازد.