معیار تشخیص مسایل فلسفه اولی و میزان پایبندی فیلسوفان اسلامی بدان

پرسش اصلی این مقاله، این است که در تاریخ فلسفه اسلامی، مسایل فلسفه اولی براساسِ چه ملاک مشخّصی متمایز شده‌اند و آیا فیلسوفان اسلامی در مقام واقع به این ملاک پایبند و ملتزم بوده اند یا نه؟ نگاه به آثار فیلسوفان یونانی به ویژه ارسطو و تامّل در آنها، نشان می دهد که سخنان ارسطو در باب موضوع فلسفه اولی متشتّت و گوناگون است و مسایل فلسفه اولی نیز به صورت نظام مند، ازموضوع مشخّصی استنتاج و صورت بندی نشده‌اند.با ورود فلسفه یونانی با همه لوازمش به جهان اسلام، فیلسوفان اسلامی، بویژه شیخ الرییس تلاش نمودند تا به ایضاح موضوع فلسفه اولی و مسایل آن و تشریح رابطه آن دو بپردازند و ملاکی برای تشخیص مسایل فلسفی از مسایل علوم دیگر ارایه کنند. آنها غالباً، موضوع فلسفه اولی را موجود بماهو موجود دانسته و مسایل آن را مشتمل بر محمولاتی تلقی نمودند که از عوارض ذاتی موجود مطلق محسوب میشود. بنابرین، ملاک اصلی تشخیص و تمییز مسایل فلسفه اولی، همان عرض ذاتی بودن محمولات آن مسایل برای موجود مطلق معرّفی شد؛ لکن این فیلسوفان در مقام واقع، از مسایلی بحث نمودند که به نظر میرسد محمولات آنها، عوارض ذاتی موجود مطلق نیستند.با تامّل در آثار ارسطو و فیلسوفان اسلامی میتوان دریافت که سرّ این ابهام، در این رویکرد نهفته است که آنها ابتدا علوم نظری را به سه علم طبیعی و ریاضی و فلسفه اولی تقسیم نمودند و سپس در مقام واقع، مسایل غیر قابل بحث در دو علم دیگر را به سمت فلسفه اولی سوق دادند؛ در حالی که عرض ذاتی بودن محمولات آنها برای موجود بماهوموجود، محلّ تردید است.نوشتار حاضر بر آن است تا به تشریح و تفصیلِ مستدلّ و مستند ِمطالب و مدّعیات مذکور بپردازد و علّت اصلی عدمِ انسجام بین مسایل و موضوع فلسفه اولی در تاریخ فلسفه اسلامی را تبیین نماید.