نوخوانش گفتمان علمی در دوره شکوفایی تمدن اسلامی (با تاکید بر مقایسه روش‌شناسی ابن‌سینا و ابوریحان بیرونی)

نوخوانش گفتمان علمی و روش‌شناسی حاکم بر تمدن اسلامی در دوره‌های گذشته بویژه در قرون سوم و چهارم هجری و تبیین و تحلیل آن میتواند نقش بسزایی در ایجاد تمدن نوین اسلامی داشته باشد. هدف نوشتار حاضر تبیین و تحلیل روش‌شناسی علمی ابن‌سینا و ابوریحان بیرونی جهت ترسیم گفتمان علمی و روشی آن دوره تمدنی است. مقایسه تطبیقی روش‌شناسی این دو اندیشمند نشان میدهد که ابن‌سینا به تاسی از منطق ارسطویی، سهم بیشتری برای قیاس نسبت به استقرا قایل است، ولی ابوریحان بیشتر متمایل به روشهای تجربی و استقرایی است و فعالیتهای میدانی و حرفه‌یی بیشتری انجام داده و حتی ابن‌سینا را بجهت تاکید بیش از حد بر روش تعقلی مورد انتقاد قرار میدهد. تفاوت دیگر این دو حکیم در آن است که بیرونی بر مبنای یک ساختار فکری از پیش تعیین‌شده نمی‌اندیشد، اما ابن‌سینا در ابتدا تا حدی مدافع ساختار تفکر ارسطویی بوده است؛ اگر چه درنهایت در اشارات و تنبیهات و حکمت مشرقی از ارسطو فاصله میگیرد. تفاوت دیگر این است که در مورد ابن‌سینا گفته میشود وی قایل به این بوده که هر چه را شنیدی در محل امکان بگذار ولی در مورد بیرونی گفته میشود که وی معتقد بوده هر چه را شنیدی در بوته انکار بگذار تا مگر خلاف آن با دلیل و برهان ثابت گردد (که این قضاوت مورد نقد قرار گرفته است).