تقسیمبندی علوم از منظر اخوان‌الصفا و فارابی

با آنکه فیلسوفان بسیاری از تقسیم علوم سخن گفته‌اند اما همه آنها از تقسیم واحدی سخن بمیان نیاورده‌اند. در این بین هم مقسم و هم اقسام متفاوت است. اخوان الصفا در تقسیم علوم مطلق دانش را در نظر میگیرند و در ابتدا علوم را به دو دسته صنایع علمی و صنایع عملی تقسیم میکنند؛ اما فارابی رشته های علمی ـ و نه مطلق دانش ـ را تقسیم میکند و این علوم را براساس سودمندی، به دو بخش علوم ابزاری و غیرابزاری تقسیم میکند. در تقسیمبندی اخوان الصفا که رویکردی نوافلاطونی دارند، جایگاه نفس، سیاست، منطق و اخلاق متفاوت از جایگاه این مسایل نزد مشاییانی مانند فارابی است. مهمترین مبنای تقسیم علوم از دیدگاه اخوان-الصفا، تقسیمبندی از حیث غایت است. اما فارابی همانند ارسطو، بر دو ملاک اصلی تقسیم علوم، یعنی غایت و موضوع تکیه میکند. در نوشتار حاضر، علاوه بر آنکه به بررسی تفاوت تقسیم علوم از دیدگاه اخوان الصفا و فارابی پرداخته میشود، جایگاه خاص برخی علوم نیز نزد آنها مشخص میشود.