نفس‌شناسی در کلام اسلامی سده‌های ششم و هفتم هجری

نفس‌شناسی متفکران مسلمان در سده‌های ششم و هفتم، متاثر از مباحث نفس ابن‌سیناست؛ با این تفاوت که ابن‌سینا در پی اثبات تجرد قوه عاقله نفس بود، اما پس از وی، تفسیر تجرد همه مراتب ادراکی نفس وجهه همت برخی از متفکران قرار گرفت. خواجه‌نصیر به پیروی از ابن‌سینا، نفس ناطقه را جوهری مجرّد از ماده و امری بسیط و روحانیه الحدوث میداند که در راستای تکامل خود، تعلق تدبیری به بدن دارد. او بر اساس اعتقاد به تلازم میان تجرد و جاودانگی، با براهین عقلی محکم، تجرد همه مراتب ادراکی و بقای نفوس ناطقه را اثبات کرده و باور دارد که نفس و بدن از یکدیگر اثر میپذیرند و نه تنها فساد بدن، بلکه هیچ عامل دیگری نمیتواند سبب زوال نفس ناطقه بسیط و مجرد گردد. اما فخررازی در مورد ماهیت نفس و رابطه آن با بدن، نظری دوگانه دارد؛ او گاهی همانند فلاسفه اسلامی، نفس را جوهری مجرد میداند و برای اثبات تجرد آن به براهین ابن‌سینا تکیه میکند و گاهی همانند اکثر متکلمان اسلامی، نفس را جسمی لطیف میداند که به قدرت خداوند متعال در بدن تصرف میکند.