گرایش از فلسفه عقلی به حکمت باطنی در آرا اخوان‌الصفا (تحلیل نخستین رویارویی اندیشمندان مسلمان با فلسفه)

در این پژوهش، نخستین کاربردهای اصطلاحات حکمت و فلسفه و مفاهیم آنها در فرهنگ اسلامی مورد بحث و بررسی قرار میگیرد و همچنین به تبیین رویکرد غالب در میان متفکران مسلمان که تلاش در جهت تالیف شریعت و فلسفه و اظهار و آشکارگی مفهوم مورد قبول دین از آن، با استناد به واژه حکمت است (که اصطلاحی کاملاً قرآنی است)، پرداخته میشود؛ رویکردی که با استناد به مفاهیمی چون تاویل در قرآن و نیز گرایش به زهد و عرفان در سده‌های دوم تا چهارم هجری میتوانست به ظهور نوعی حکمت باطنی منجر شود. اخوان‌الصفا که تاثیری عظیم بر سیر حکمت و اندیشه در فرهنگ اسلامی داشتند، از پیشگامان رویکرد فوق محسوب میشوند. ایشان با تالیف مجموعه پنجاه و چهار رساله‌یی رسایل، گامی بلند در جهت تالیف شریعت و فلسفه و تبیین مفهوم حکمت و بویژه حکمت باطنی برداشتند. نوشتار حاضر با رویکردی تحلیلی ـ تاریخی به بررسی مفهوم‌شناختی دو اصطلاح فلسفه و حکمت در دوره آغازین ظهور اندیشه فلسفی در تمدن اسلامی پرداخته و تلاش اخوان‌الصفا برای رسیدن به نوعی حکمت باطنی که تالیفی از رویکردی کاملاً فلسفی و در عین حال قرآنی (و روایی) است را مورد تامل قرار میدهد؛ رویکردی که برای اثبات این تالیف، ناگزیر از متحد دانستن مفهوم دین و فلسفه بود.