تحلیل، نقد و بررسی آرا ناظر به «اسلامیت» فلسفه اسلامی

یکی از پرسشهایی که امروزه در باب فلسفه اسلامی مطرح میشود، این است که منظور از فلسفه اسلامی چیست؟ و چرا این فلسفه، در مقام واقع، بعنوان و وصفِ «اسلامی» متّصف گشته است؟ در پاسخ به این پرسش، آرا مختلف و متضادی بیان شده است: برخی این فلسفه را اساساً همان فلسفه یونانی دانسته و افزودن وصف عربی و اسلامی به آن را امری بیوجه دانسته‌اند. برخی دیگر، این فلسفه را بجهت جانبداری از باورهای اسلامی، به الهیات و کلام اسلامی تقلیل و تحویل داده‌اند. لکن محققان و صاحب‌نظران زیادی هم هستند که به واقعیت و تحقق این فلسفه و اسلامیت آن معتقدند. این محققان به دو دسته بزرگ تقسیم میشوند: برخی عنوان «اسلامی» را امری صوری و ظاهری قلمداد کرده و رشد و گسترش این فلسفه در سرزمین اسلامی و بدست فیلسوفان مسلمان و تحت لوای حکومت اسلامی را علل نامگذاری آن به «فلسفه اسلامی» دانسته‌اند. دسته‌یی دیگر، وصف مذکور را ناظر و معطوف به محتوای این فلسفه دانسته و دیدگاههای متفاوتی در این زمینه ارایه کرده‌اند. برخی از این بزرگان بر این باورند که چون بعضی از مسایل این فلسفه، ماخوذ از تعالیم اسلامی است و برخی از آن نیز در خدمت اثبات بعضی از تعالیم دین اسلام است، ازاینرو این فلسفه به صفت اسلامی متصف گشته است. برخی دیگر از این محقّقان، باور مستدّل فیلسوفان این فلسفه به وجود باریتعالی و توحید ربوبی و تشریعی را برای اسلامی (بمعنای عام) نامیدن این فلسفه،کافی میدانند و بعضی دیگر، این فلسفه را همان فلسفه نبوی و ماخوذ از کتاب و سنّت معرفی میکنند. نوشتار حاضر پس از تشریح و تحلیل دیدگاههای مذکور، به این نتیجه میرسد که فلسفه اسلامی، مولود تعامل زنده فلسفه و تفکر یونانی و ایرانی و فرهنگ و تمدن اسلامی است و این فلسفه با التزام به موضوع و چارچوب و روش فکر فلسفی، از جهات مختلف، متاثر از جهانبینی و تعالیم اسلامی است و هرگونه حصرگرایی در این زمینه و تمرکز به برخی جهات، مستلزمِ افتادن در دام مغالطه کنه و وجه خواهد بود.