زمان و مکان در نظر میرزا خلیل خان ثقفی (اعلم الدوله)؛ یک رساله فلسفی

دکتر خلیل خان ثقفی (اعلم الدوله)، پزشک، نویسنده و مترجم دوره قاجار و از نخستین دانش آموختگان طبّ جدید در ایران، پس از فارغ التحصیلی از دارالفنون و پیش از عزیمت به فرنگ، رساله‌یی در موضوع زمان و مکان تالیف کرده است. در این رساله که مطابق یادداشت میرزا خلیل خان تالیف و ترجمه است، او به بحث در باب نحوه پدید آمدن ایده فضا؛ تمایز میان ایده فضای محیطی و فضای نامتناهی؛ نحوه پدید آمدن ایده فضای نامتناهی؛ جوهر بودن فضا؛ نامتناهی بودن فضا از دو حیث وسعت و دوام؛ پدید آمدن ایده زمان؛ مسند بودن زمان به فضا پرداخته و باجمال آرا فیلسوفانی چون ویکتور کوزن، جان استوارت میل و اسپینوزا را طرح و نقد نموده است.