تبارشناسی معنای حرکت در حکمت متعالیه و عرفان نظری (مطالعه‌یی تطبیقی)

ارائه تعریفی جامع از حرکت، همواره یکی از دغدغه های اندیشمندان بوده است. این بحث پیش از فیلسوفان اسلامی، در بین متفکران یونان نیز مطرح بوده و هریک بنحوی آن را تبیین نموده اند. ملاصدرا علاوه بر معنای رایج از حرکت (تغییر تدریجی)، معنایی عام نیز برای آن (مطلق خروج از قوه به فعل) قائل شده که بر قوه و فعل نیز منطبق میشود. همانگونه که قوه و فعل از شئون هستی و از عوارض ذاتی وجود هستند و در زمره مسائل فلسفۀ اولی قرار میگیرند، حرکت را نیز باید از عوارض وجود دانست. در این صورت، اگر مراد از حرکت بمعنای اعم را بتعبیر حکیم سبزواری خروج از «لیس» به «ایس» و از «امکان» به «وجوب» تفسیر کنیم، از دیدگاه ملاصدرا، چنین معنای اعمی از حرکت، به مجردات نیز نسبت داده میشود. از سویی دیگر، عرفا نیز بگونه یی همسان، به حرکتی قائل هستند که از صقع ربوبی آغاز شده و تمام مراتب هستی را در بر گرفته است؛ آنها از این حرکت به «حرکت حبّی» تعبیر کرده اند، یعنی آنچه سبب و علت آفرینش و ظهور اشیاء در عالم است، همین حبّ و محبت الهی است که در تمام اشیاء جاری است و همه را در قوس نزول و صعود در بر میگیرد. بهمین دلیل، در این مقاله بروش توصیفی تحلیلی، درصددیم نشان دهیم که بتعبیر ملاصدرا نظام هستی و بتعبیر عرفا تعینات و مظاهر خلقی، همواره در حرکت بوده و بسوی غایتی روانه هستند. ملاصدرا این حرکت را حرکت جوهری و در نهاد اشیاء جاری میداند و عرفا از این غلیان و جنبش همیشگی در مظاهر، به حرکت حبی تعبیر کرده اند.

a comparative study of the genealogy of the meaning of motion in the transcendent philosophy and theoretical gnosis

the development of a comprehensive definition of motion has always occupied the minds of thinkers. this issue was also of concern to greek thinkers before muslim philosophers, and each of them provided their own definition for motion. mullā ṣadrā, in addition to the common meaning of this term (gradual change), provided a general definition for it (absolute exit from potency to act) that is compatible with both potency and act. motion should be considered one of the accidents of existence exactly in the same way that potency and act are viewed as modes of being and essential accidents of existence and are placed among the problems of prime philosophy. therefore, if, according to hakim sabziwari, motion in general is defined as exiting “non-existence” to enter “existence” and going from “possibility” to “necessity”, such a general meaning of motion can be attributed to immaterial things in mullā ṣadrā’s view as well. in the same way, gnostics also believe in a motion that begins from a divine stroke and embraces the whole levels of being. they called this the “passionate movement”, which means the cause of creation and appearance of things in the world. it is the same divine love and kindness that flows in all things and contains everything in the arches of descent and ascent. hence, following a descriptive-analytic method, in this paper the authors intend to demonstrate that, in mullā ṣadrā’s view, the system of being and, in gonstics’ view, individuations and behavioral manifestations are always in motion towards an ultimate end. mullā ṣadrā called this motion the trans-substantial motion, which flows in the essence of things, and gnostics call it the passionate motion.