ریشه های تاریخی نظریه حرکت جوهری

بدون شک، تفسیر واقعیت عالم طبیعت، یکی از مباحث اساسی فلسفه اولی محسوب میشود و از آغاز پیدایش فلسفه و عرفان، همیشه مورد بحث بوده است. ملاصدرا بر اساس نظریه حرکت جوهری، کل عالم طبیعت را مساوی با حرکت و صیرورت دانسته و به حرکت ذاتی آن، بسمت عالم ثبات، رای داده است. اکنون پرسش اینست که آیا این نظریه، نظریه‌یی بکلی ابتکاری است، یا مسبوق به سوابق تاریخی است؟ نوشتار پیش رو، با رویکرد توصیفی‌‌تحلیلی، نشان میدهد که این مسئله مسبوق به سابقه بوده و در یونان باستان، برخی فیلسوفان به حرکت تمام موجودات عالم طبیعت باور داشته‌اند؛ در عالم اسلامی نیز برخی فیلسوفان، تنها به حرکت در حوزۀ اعراض اعتقاد داشته و با انواع مناقشات و استدلالها، به رد نظریۀ حرکت جوهری پرداخته‌اند، اما دسته‌یی دیگر، از منظری متفاوت به عالم نگریسته‌اند و با نگاه عرفانی و با استناد به تجارب شهودی، کل کائنات را متجدد دانسته‌اند. ملاصدرا بر پایۀ این زمینه و گنج آماده، و تاثیرپذیری از آن، حرکت جوهری را متناسب با فلسفۀ وجودی خود، مطرح و بازنگری کرده و با اثبات آن و مبنا قرار دادنش برای بسیاری از مسائل فلسفی، طرحی دیگر درانداخت و بر آن اساس، هستی را در نگاهی کلان، به دو بخش ثابت و متغیر تقسیم نمود و بدنبال آن، نتایجی را در امور عامه و خداشناسی استنتاج کرد.

historical roots of the doctrine of the trans-substantial motion

undoubtedly, the interpretation of the truth of the world of nature is one of the basic discussions in philosophia prima and has always been debated since the rise of philosophy and gnosis. based on the doctrine of trans-substantial motion, mullā ṣadrā has equated the whole world of nature with motion and becoming and confirmed its essential motion towards the world of stability. however, the question is whether this theory is a completely innovative one, or it has a historical background. following a descriptive-analytic approach, the present paper demonstrates that this problem is not unprecedented, and some philosophers in ancient greece believed in the motion of all existents in the world of nature. in the islamic world, some philosophers only believed in motion in the realm of accidents and tried to reject the theory of the trans-substantial motion based on some discussions and arguments. however, some others view the world from a different angle and, following a gnostic view and through resorting to intuitive experiences, considered the whole beings to be capable of renewal. based on this available treasure of knowledge and under its influence, mullā ṣadrā revised and reintroduced the doctrine of the trans-substantial motion in conformity with his own ontological philosophy. next, by proving it and placing it at the foundation of several philosophical problems, he presented a new theory following a macro-approach, based on which he divided being into two fixed and changing parts. then, relying on this division, he arrived at certain conclusions regarding some general affairs and theological problems.