نقد نظریۀ تناسخ و استدلالهای شهرزوری بر اثبات آن بر اساس مبانی ابن‌سینا (با تاکید بر وجه تاریخی آن)

نظریۀ تناسخ ارواح یکی از قدیمیترین دیدگاههایی است که در طول تاریخ فکر بشری، برای تبیین کیفیت پاداش یا عقاب انسانها و چگونگی جاودانگی روح انسانی مطرح شده است. شهرزوری از بزرگترین حکمای اشراقی است که نظریه‌یی منسجم درباب اثبات تناسخ صعودی و نزولی مطرح نموده است. او نخست به نقادی استدلالهای ابن‌سینا در ابطال نظریۀ تناسخ پرداخته و در ادامه، دلایلی بر اثبات این نظریه اقامه میکند. در پژوهش حاضر اثبات میگردید که انتقادات شهرزوری به براهین ابن‌سینا صحیح نیست، زیرا با قابلیت داشتن بدن، عقل فعال، نفس را به بدن افاضه مینماید و برای معطل نماندن نفس از انجام افعال، باید تقارن زمانی و تساوی در تعداد میان بدن قبلی و جدید نفس موجود باشد. استدلالهای شهرزوری نیز در اثبات نظریۀ تناسخ، دچار کاستیند، زیرا محذور اجتماع دو نفس در یک بدن، و مقارن نبودن و تساوی نداشتن بدن قبلی نفس با بدن بعدی او، همچنان پابرجاست.

a critique of the theory of transmigration and shahrzūrī’s demonstrative arguments based on ibn sīnā’s principles

the theory of the transmigration of the soul is one of the oldest views that has been propounded in the history of thought in order to explain the quality of reward or punishment of human beings and the nature of the eternity of the human soul. shahrzūrī is one of the most prominent illuminationist philosophers, who has presented a coherent theory for the demonstration of ascending and descending transmigration. he has initially criticized ibn sīnā’s arguments on refuting the theory of transmigration and, then, provides some reasons to prove it. the present study demonstrates that shahrzūrī’s criticisms of ibn sīnā’s arguments are wrong because, given the capability of the body, the active intellect grants the soul to the body. to prevent the soul’s lingering for doing acts, there must be a temporal concurrence and equality between the numbers of previous and new between body states of the soul. shahrzūrī’s arguments for proving the theory of transmigration are defective because the problems of the inhibition of the gathering of two souls in a body and the lack of concurrence and equality between the previous body of the soul and its next body still remain to be solved.