فلسفۀ میرداماد در هندوستان از میانۀ قرن یازدهم تا پایان قرن دوازدهم هجری‌قمری (با تکیه بر سنتهای درسی‌متنی)

از میانۀ قرن پنجم تا قرن چهاردهم هجری قمری، آثار و آراء فیلسوفان ایرانی در محافل علمیِ شبه‌قارۀ هند، حضوری پررنگ داشته‌اند. اندیشۀ فلسفیِ میرداماد، یکی از نقاط عطف این حضور تاریخی است. آثار و آراء او پس از انتقال به هندوستان، از طریق سنتهای متنی در سراسر شبه‌قاره انتشار یافتند. انتشار این نگاشته‌ها و اندیشه‌‌ها، علاوه بر تکاپویی که در محافل علمی ایجاد کرد، چهره‌های فلسفیِ هندوستان را در دو صف مخالفان و موافقانِ میرداماد جای داد و در میان آنان، مباحثاتی دامنه‌دار بوجود آورد؛ مباحثاتی دربارۀ «جعل بسیط ماهیت»، «حدوث دهری»، «اقسام هل بسیط»، «شبهۀ جذر اصم» و... که بر محور کتاب الافق‌المبین شکل گرفته‌اند. در این مقاله، ضمن معرفی اجمالیِ سنتهای متنی در هندوستان، نشان خواهیم داد که فلسفۀ مدرَسی در این سرزمین، از میانۀ قرن یازدهم تا پایان قرن دوازدهم ه.‌ق.، داد‌و‌ستدی عمیق با اندیشۀ فلسفیِ میرداماد داشته است. بدین منظور، چهره‌های شاخص فکری هندوستان طی این‌دو قرن، معرفی میشوند؛ جایگاه آنها در سنتهای متنی مشخص میشود؛ ارتباط آنها با اندیشه‌های میرداماد در موضوعات مختلف فلسفی بیان میگردد؛ و سرانجام، گستردگی جغرافیایی حضور اندیشه‌های میرداماد در پهنۀ شبه‌قاره تحلیل میگردد. در ادامه نشان خواهیم داد که گستردگی این حضور در شبه‌قاره، بسیار بیشتر از آنست که در دورۀ معاصر تصور شده است. مراد از «هندوستان»، «شبه‌قاره» و «جنوب آسیا» در این مقاله، محدودۀ تاریخیِ این سرزمین پیش از سال 1947 میلادی است که جغرافیای کنونیِ کشورهای هند، پاکستان، بنگلادش، سریلانکا و بخشهایی از افغانستان را دربرمیگیرد.

mīr dāmād’s philosophy in india from the mid-11th century to the end of the 12th century (ah): with an emphasis on textual traditions

from the middle of the fifth century to the fourteenth century (ah), the works and views of iranian philosophers have had a noteworthy presence in the scientific centers of the indian sub continent. mīr dāmād’s philosophical thoughts created the turning point in this historical presence. after their transfer to india, his works and views were disseminated all over the sub continent through textual traditions. the spread of his writings and thoughts, in addition to the turmoil it created in academic centers, divided indian philosophical figures into two groups of opponents and proponents of mīr dāmād and led to some extensive discussions among them based on the book al ufuq al mubīn, including the notions of simple creation of quiddity, origination through perpetual duration, types of simple questions, the liar paradox, etc. in this paper, while providing a brief account of textual traditions in india, the authors will demonstrate that seminary philosophy in this land was in close interaction with mīr dāmād’s philosophical thoughts from the mid 11th century to the end of the 12th century (ah). in doing so, some of the prominent philosophers of india during these two centuries are introduced; their station in textual traditions is clarified; their relationship with mīr dāmād’s thoughts regarding various philosophical subjects are explained and, finally, the geographical spread of mīr dāmād’s thoughts across the subcontinent are analyzed. next, they will show that the spread of this presence in the subcontinent is much larger than it has been imagined in the contemporary period. here, by india, the subcontinent, and south asia, the authors mean the historical borders of this land before 1947 ad, which entailed the present geographical area of india, pakistan, sri lanka, and some regions in afghanistan.