سیر تطور تئودیسه در اندیشۀ نقادی متقدم و متاخر کانت

حیات علمی کانت، با یک نگاه کلی، به دو دورۀ پیشانقدی و نقادی تقسیم میشود. برخی محققان با دقت نظر بیشتری به بررسی سیر تاریخی تحول و تکامل اندیشه های کانت پرداخته و دورۀ نقادی را نیز به دو بخش تقسیم کرده اند. تبیین دیدگاه کانت در مسئلۀ شر ‌با توجه به تفاوت نگاه ظریفی که در آثار منتشر شده از وی در اوایل دورۀ نقادی و اواخر آن بچشم میخورد‌ سیر شکلگیری ساختار فکری وی در اینباره را بتصویر میکشد. مطالعات صورت‌گرفته در این زمینه، فاصله‌گرفتن تدریجی کانت از معرفت نظری نسبت به خدا و بالتبع، پاسخ کلامی به مسئلۀ شر را نشان میدهد، که در اواخر دورۀ نقادی به اوج میرسد. اصل «آزادی» که از اصول موضوعۀ اخلاق در اندیشه‌های نقادی کانت است، محور اصلی توجیه شرّ اخلاقی در آثار او، بویژه در دورۀ نقادی متاخر است. نوشتار پیش‌رو با شیوۀ توصیفی‌‌تحلیلی، به بررسی دیدگاه کانت در مورد مسئلۀ شر در دو دورۀ نقادی میپردازد. کانت در اوایل دورۀ نقد، نظریۀ «بهترین جهان ممکن» را تایید کرده، اگرچه در این نظریه، مفهوم «کمال» با مفهوم «واقعیت» یکسان پنداشته شده است، اما او در اواخر دورۀ نقد، از تعریف رایج «خیر و شر» فاصله گرفته و با انکار شایستگی تئودیسه های فلسفی، پاسخی جدید برای معضل شرور ارائه میدهد. کانت در دورۀ نقادی، شر را ذاتی بشر دانسته و تفسیر سنتی و رواقی از منشا زمانی و عقلی شر در طبیعت انسان را نفی مینماید.

development of theodicy in kant’s early and late critical philosophy

generally speaking, kant’s academic life is divided into two pre-critical and post-critical periods. some researchers have explored the historical development and evolution of his philosophical thoughts and divided the critical period into two parts as well. an explanation of kant’s view of the problem of evil, given the difference in the subtle view that is witnessed in his works published in the early and late critical period, portrays the process of the formation of his philosophical structure in this regard. related studies in this field reveal his gradual distance from the theoretical knowledge of god and, thus, his theological response to the problem of evil, which reached its culmination towards the end of the critical period. the principle of “freedom”, which is one of the postulates of ethics in kant’s critical thoughts, is the axis of the justification of moral evil in his works, particularly during the later critical period. following a descriptive-analytic method, the present study investigates kant’s view of the problem of evil during two critical periods. in the early critical period, he confirmed the theory of the “best possible world”, while equating the concept of “perfection” with the concept of “reality” therein. however, in the late critical period, he moves away from the common definition of “evil and good” and presents a new response to the dilemma of evil through denying the legitimacy of philosophical theodicies. during the critical period, kant viewed evil as an essential feature of man and denied the traditional and stoic interpretation of the temporal and rational origins of evil in human nature.