تاثیر آراء ابن‌سینا و فخر رازی بر نظریه ملاصدرا در مسئله تجرد نفس

موضوع تجرد نفس همواره یکی از مباحث مهم علم النفس در فلسفه اسلامی بوده و نظریات مختلفی در اینباره ارائه شده است. در این میان صدرالدین شیرازی بیشترین بحث را در این زمینه داشته و مدعی نوآوری در تجرد خیالی نفس است. نگارنده برآنست تا با بررسی آراء ابن‌سینا و فخر رازی، به نقد دیدگاه ملاصدرا بپردازد. اگرچه ملاصدرا مدعی است که پیش از او کسی این نظریه را ارائه نکرده، اما با مطالعۀ آثار ابن‌سینا و فخر رازی میتوان دریافت که این نظریه سابقه‌دارتر از آن چیزی است که ملاصدرا میگوید. کلام ابن‌سینا در اثبات تجرد نفس بسیار روشن است، اما در مسئله تجرد خیالی نفس با تردید همراه است. ابن‌سینا و ملاصدرا دو دلیل متفاوت برای اثبات غیرمادی بودن اقامه کرده‌اند، اما ملاصدرا افزون بر این، تجرد خیالی و فوق عقلی نفس را نیز اثبات کرده است. او برخی دلایل ابن‌سینا درباره غیرمادی بودن نفس را رد کرده است. مقاله حاضر به نقد این رویکرد و نگرش ملاصدرا میپردازد.

effects of the views of ibn sīnā and fakhr al-dīn rāzī on mullā ṣadrā’s theory of the immateriality of the soul

the immateriality of the soul has always been one of the important psychological discussions in islamic philosophy and given rise to various related theories. mullā ṣadrā has discussed the problem more than any other philosopher and claims to have some innovative views regarding the imaginal immateriality of the soul. here, the author intends to criticize mullā ṣadrā’s view based on a study of the views of ibn sīnā and fakhr al-dīn rāzī. mullā ṣadrā claims that he is the first to have provided a theory on the immateriality of the soul; however, a study of the works of ibn sīnā and fakhr al-dīn rāzī reveals that this theory has indeed a longer history than what mullā ṣadrā attests. ibn sīnā’s words on the demonstration of the immateriality of the soul are quite clear; nevertheless, they raise some doubt concerning the imaginal immateriality of the soul. ibn sīnā and mullā ṣadrā adduce two different reasons to prove this immateriality. however, mullā ṣadrā has also demonstrated imaginal and super rational immateriality of the soul and rejected some of ibn sīnā’s reasons about the immateriality of the soul. the present paper criticizes mullā ṣadrā’s view and approach in this regard.