جریان شناسی تاریخی مباحث معرفت شناسی در سنت فلسفه پیشاصدرایی

بررسی تحولات معرفت‌شناسی در فلسفه اسلامی، بیانگر اینست که گرچه مباحث معرفت‌شناختی بطور مستقل مطرح نشده و عموماً بنحو تلویحی ذیل هستی‌شناسی قرار میگیرد؛ درعین حال، مباحثی وجود دارد که میتواند بشرط تنظیم و تنسیق، راهگشای رویکرد فلاسفه در مباحث معرفت‌شناسی‌ باشد؛ شاید بتوان بر اساس دستاوردهای این مباحث، شبهات بنیادین معرفت‌شناسی را پاسخ داد. بعنوان نمونه، دیدگاههای هستی‌شناختی ابن سینا و سهروردی بر معرفت‌شناسی‌ آنها تاثیرگذار بوده است. حال مسئله پژوهش اینست که چگونه میتوان با بررسی و استخراج یکسری مسائل و بررسی تحلیلیشان، رویکرد معرفت‌شناختی آنها را در مواضع و آراء فلاسفه اسلامی نشان داد.در راستای تحقق این هدف، باید گفت که مبانی معرفت‌شناسی مبتنی بر سه پایه حس، عقل و شهود، میتواند به نظام معرفت‌شناسی فلاسفه اسلامی منجر شود. البته حکمت مشاء عمدتاً بر عقل و استدلال مبتنی است و حکمت اشراق اگرچه در تبیین و اثبات، متکی بر استدلال‌ بوده، اما بنیان اصلی در تحلیل معرفت-شناختی را بر کشف و شهود بنا نهاده است. البته منطق بعنوان مدخل معرفت‌شناسی سرآغاز بحث قرار میگیرد؛ چراکه عموم فلاسفه اسلامی با محوریت علم حصولی و مبتنی بر کلیات خمس، نظریه تعریف را وسیله کشف مجهول (کشف ماهیت کلی امور) میدانند؛ درحالی که سهروردی و پیروان او با محوریت علم حضوری، معتقدند تعریف حدی قابل توجیه نبوده و با انتقاد از نظریه تعریف، سعی بر کشف مجهول جزئی از طریق مشاهده و اشراق دارند. در همین راستا، مسئله‌ ابصار، خیال در نظام معرفت شناسی، اغلب بعنوان ضلعی از اضلاع علم حصولی تلقی میشود؛ بر خلاف معرفت‌شناسی حکمت اشراق، که همگی ذیل علم حضوری قابل تبیین است.

historical trends of epistemological issues in pre-sadrian philosophical tradition

a study of epistemological developments in islamic philosophy indicates that, although the issues in this philosophical trend have not been independently dealt with and have been generally discussed under epistemological issues, there are other problems in islamic philosophy that, if organized and classified, can open the door to philosophical approaches to ontological discussions. perhaps, some of the fundamental ambiguities in epistemology can be clarified based on the outcomes of such discussions. for example, reference can be made to the effects of ontological views of ibn sīnā and suhrawardī over their epistemology. the main question of this study is how an epistemological approach can be extracted from an investigation and analysis of a collection of problems and demonstrate it with reference to the standpoints and views of islamic philosophers. in order to achieve this purpose, it must be said that an epistemology based on the sense, reason, and intuition can lead to the development of islamic philosophers’ epistemology. the peripatetic philosophy is mainly based on the intellect and reasoning, and the illuminationist philosophy, although relying on reasoning, basically draws on unveiling and intuition in epistemological analyses. however, logic, as a gateway to epistemology, usually opens the discussion because almost all islamic philosophers consider the theory of definition as a tool for unveiling the unknown (unveiling the general nature of affairs) relying on acquired knowledge and the five predicables (universals). nevertheless, suhrawardī and his followers, while relying on presential knowledge, believe that a genus-differentia definition is not justified and, by criticizing the theory of definition, try to discover the particular unknown through observation and illumination. accordingly, the problem of vision and imagination in the common epistemological system is usually viewed as one of the sides of acquired knowledge. in contrast, it is explained under presential knowledge in illuminationist philosophy.