نقش گرایشهای اعتقادی خواجه نصیرالدین طوسی در اقبال و ادبار وی نسبت به اسماعیلیان

در اقبال و ادبار خواجه نصیر نسبت به فرقه اسماعیلیه، مجموعه‏یی از عوامل دخیل بوده است. این مقاله به آشکارسازی نقش گرایشهای اعتقادی وی در تعامل با این فرقه مذهبی پرداخته است. دانش‌اندوزی خواجه نصیرالدین طوسی در فضای اندیشه شیعه دوازده امامی بوده اما در جوانی از باورهای تقلیدی موجود و جمود بر ظواهر شریعت رویگردان بود. همین موضوع سبب شد به بعضی آموزه‏های اسماعیلیان همانند توجه به باطن متون مذهبی، گرایش پیدا کند و در پی دعوتی که از وی بعمل آمد، به این فرقه بپیوندد. البته اوضاع نابسامان موجود در جغرافیای سیاسی‌‌مذهبی شرق جهان اسلام نیز انتخابهای خواجه را محدود کرده بود. اما بر اساس بعضی گزارشهای تاریخی از زمان اقامت او در میان اسماعیلیان، و نیز بعضی آثار مکتوب وی که بر وفق عقاید اسماعیلیان نگاشته‌ شده، میتوان گفت خواجه پس از پیوستن به این فرقه، با آنها دچار اختلاف عقیدتی شده است. عکس‏العمل او پس از جداییش از اسماعیلیان، که آنها را در کتب کلامیش ملحد و خارج از اسلام معرفی کرد، این اختلاف را تایید میکند. در واقع، خواجه نصیر بر اساس گرایش اعتقادیش در جوانی به این فرقه پیوست و پس از آن، بدلیل اختلاف اعتقادی از آنها جدا شد و با نگارش آثار کلامی، تضاد عقیدتیش با این گروه را آشکار نمود.

the role of religious beliefs of khwajah naṣīr al-dīn ṭūsī in his association with and dissociation from the ismā‘īlīs

a collection of factors underlay khwajah naṣīr al-dīn ṭūsī’s association with and dissociation from the ismā‘īlī sect. this paper aims to disclose the role of his religious beliefs in his interactions with this religious sect. ṭūsī’s education was completed in an atmosphere of twelver shi‘ite philosophy, but in his youth he was also disenchanted with the existing imitative beliefs and dogmatic emphasis on extrinsic features of sharī‘ah. this led him to develop an interest in some ismā‘īlī teachings such as their attention to the esoteric meaning of religious texts and join this sect in response to their invitation. of course, the undesirable conditions in the political-religious geography of the east of the islamic world had also limited ṭūsī’s choices. nevertheless, based on some historical reports of the time of his relationship with the ismā‘īlīs and some of his works that had been written in conformity with ismā‘īlī ideas, it can be said that he had some ideological disagreements with them after joining the sect. his reaction after his separation from the ismā‘īlīs, whom he has introduced as atheists and non-muslims in his kalāmī books, demonstrate his ideological conflicts with this sect. in fact, ṭūsī joined the ismā‘īlīs in his youth because of his religious ideas and, later, separated from them for the same reason. he revealed his ideological opposition to them in his kalāmī written works.