بررسی حضور مولفه‌های فکری سنت افلاطونی افلوطینی در اندیشه خواجه نصیرالدین طوسی

حکمت و فلسفه در ایران پس از اسلام و همچنین در دیگر نقاط جهان اسلام، از طریق نهضت ترجمه با حکمت یونانی پیوند خورده و به تعامل رسیده است. خواجه نصیرالدین طوسی از جمله اندیشمندان برجسته در جهان اسلام است که از طریق حکمت مشاء و آثار فارابی و ابن‌سینا، با فلسفه یونانی آشنا شده و با ابتکارات خود بر غنای آن افزوده است. حال پرسش اینجاست که کدامیک از مولفه های فکری حکمت یونانی، بویژه سنت افلاطونی افلوطینی، در اندیشه‌های فلسفی و کلامی خواجه نصیرالدین طوسی حضور دارد؟ در این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی و با مراجعه به آثار خواجه نصیر صورت گرفت، دریافتیم که این حضور و مشابهت در قالب اشکال مختلفی بروز کرده است که عبارتند از: 1) پذیرش کامل و بدون تغییر، گرچه همراه با جابجایی، دیدگاههای یونانی؛ مانند اکثر مسائل منطق، مبحث مقولات دهگانه، علل اربعه و تقسیمات علوم؛ 2) تکمیل، تغییر و افزودن براهینی بر اثبات دیدگاههای پیشین؛ مانند مسئله امتناع تسلسل، تجرد نفس، اثبات واجب، توحید واجب، امتناع صدور کثیر از واحد، اتحاد عاقل و معقول و جوهریت صور نوعیه؛ 3) تغییر محتوا و ماهیت دیدگاههای یونانی در عین حفظ نام و عنوان قدیمی آنها؛ مانند مثل افلاطونی.

A Study of the Philosophical Elements of Platonic-Plotinian Tradition in Khwājah Naṣīr al-Dīn Ṭūsī’s Philosophy

After the rise of Islam, philosophy and wisdom in Iran and in other corners of the world of Islam were united with Greek philosophy and interacted with it through the Translation Movement. Khwājah Naṣīr al-Dīn Ṭūsī was of the prominent thinkers of the world of Islam who became familiar with Greek philosophy and enriched it in the light of his innovations through the Peripatetic Philosophy and the works of Fārābī and Ibn Sīnā. Now, the question is which of the philosophical elements of Greek wisdom, particularly the Platonic-Plotinian tradition, is more visible in Ṭūsī’s philosophical-kalāmī thoughts. This study, which was carried out following a descriptive-analytic method and through exploring Ṭūsī’s works, concludes that this presence and similarity have emerged in different forms, including: 1) complete acceptance of Greek views without any change though with some displacement of Greek views, such as the most logical problems, the discussion of the ten-fold categories, the four-fold causes, and classifications of sciences; 2) completion, change, and addition of some arguments for demonstrating the previous views, such as the problem of impossibility of endless chain, immateriality of the soul, proving the Necessary, oneness of the Necessary, impossibility of the emanation of many from the one, union of the intellect and intelligible, and the substantial nature of archetypes, and 3) the change of the content and nature of Greek views while preserving their old names, such as Platonic Ideas.