طبقه‌بندی علوم از دیدگاه ملاصدرا و تاثیر شرایط اجتماعی بر آن

در دوران صفویه، معاصر با حیات صدرالمتالهین، با روی کار آمدن فقهای درباری و تصوف بازاری، علوم حقیقی همچون فقه و فلسفه و عرفان به انزوا رفت. ملاصدرا، که با اندیشه‌های فلسفی و عرفانی پیش از خود آشنایی داشت و در مقام یک عالم دینی، در پی زدودن تشویش فکری از جامعه علمی و مقابله با این رویکرد گمراه‌کننده، به تاسیس نظام فلسفی جدیدی پرداخت تا بتواند تمام تفکرات پیشین را به‌نحوی سازگار و در خود جمع نماید. در واقع او در تلاش بود با تاسیس مکتب فلسفی خود، جایگاه علم حقیقی و راه رسیدن به آن را برای جامعه تبیین کند. از آنجا که طبقه‌بندی علوم از مسائل اولیه هر نظام فلسفی بشمار میرود و هر نظام فلسفی و مجموعه مسائل آن، متاثر از شرایط اجتماعی هستند، طبقه‌بندی ملاصدرا از علوم متاثر از دغدغه‌های اجتماعی وی بوده و در جهت پاسخگویی به نیاز جامعه خویش و هدایت آن بسمت علوم حقیقی ترسیم شده است. او در هر یک از سه دوره حیات علمی خود، دسته‌بندی خاصی از علوم ارائه داده است‎؛ در دوره نخست، بر اساس رویکرد مشائی، سپس بر اساس رویکرد اشراقی، و در دوره پختگی تفکرش، با رویکرد متعالیه. این مقاله بر آنست تا طبقه‌بندی صدرالمتالهین از علوم را در هر یک از سه دوره حیات علمی وی بررسی نماید و نشان دهد که در هر یک از ادوار چه تاثیری از دغدغه‌های جامعه پذیرفته و چگونه پاسخگوی آنها بوده است.

The Influence of Social Conditions on Mullā Ṣadrā’s Classification of Sciences

During the Safavid era, at the time of Mullā Ṣadrā and upon the rise of courtjurisprudents and pseudomysticism, true sciences such as jurisprudence, philosophy, and gnosis were in seclusion. Mullā Ṣadrā, as a religious scholar who was familiar with the philosophical and gnostic ideas before him, tried to eliminate philosophical confusion from the scientific society and oppose this fallacious approach. Hence, he established a new philosophical system in order to bring all previous thoughts together in a consistent manner. In fact, he aimed to clarify the place of true knowledge and the ways of attaining it for society through establishing his own school of philosophy. The classification of sciences is one of the fundamental problems in any philosophical system. However, it is emphasized that each system of philosophy and the collection of its problems are influenced by the social conditions of their time. Similarly, Mullā Ṣadrā’s classification reflects his social concerns and has been developed in response to the social needs of his time and directing them towards true sciences. He has provided a specific classification of sciences in each of the three periods of his scientific life. He followed a peripatetic approach during the first period, an Illuminationist approach during the second one, and a transcendent approach during the third period, which reflected the height of his philosophical maturity. This paper aims to investigate Mullā Ṣadrā’s classification of sciences during each of the three periods of his scientific life and demonstrate how each was influenced by the social conditions of his time, and how each responded to the existing societal needs.