ارزیابی انتقادات فخر رازی به براهین ابن‌سینا در ابطال خلا

یکی از مباحثی که در طول تاریخ فلسفه اسلامی مورد بحث و بررسی بوده، امکان یا امتناع وجود خلا است. مسئله اینست که آیا میتوان مکان یا فضایی در نظر گرفت که هیچگونه جسمی در آن نباشد؟ ارسطو از نخستین فیلسوفانی است که به نقادی نظریه خلا پرداخته و استدلالهایی در اینباره ارائه کرده است. ابن‌سینا نیز بپیروی از ارسطو، به بحث و استدلال در اینباره پرداخته است. این براهین از حیث تساوی یا تفاوت نداشتن ابعاد خلا، متحرک و ساکن نبودن اجسام در خلا، حرکت قسری در هوای آزاد و زمانی نبودن حرکت اجسام در خلا اقامه شده‌اند. فخر رازی اشکالات متعددی بر این براهین وارد دانسته که این پژوهش به بررسی نقادانه آنها میپردازد.

An Evaluation of Fakhr alDīn Rāzī’s Criticisms of Ibn Sīnā’s Arguments on the Falsity of Vacuum

One of the problems that has always been discussed during the history of Islamic philosophy is the possibility or impossibility of vacuum. The problem is whether one can imagine a place or space in which there is no body. Aristotle was one of the philosophers that criticized the theory of vacuum and presented some arguments in this regard. Following Aristotle, Ibn Sīnā discussed this problem and provided some arguments in support of his views. These arguments have been adduced on the equality or sameness of the dimensions of vacuum, mobility of bodies in vacuum, forcible motion in open air, and nontemporality of physical motion in vacuum. Fakhr alDīn Rāzī has referred to several defects of these arguments, which are critically investigated in this paper.