خطوط کلی آثار رجبعلی تبریزی و گذار به مکتب نومشائی (معرفی تحلیلی آثار قلمی یا تقریرات دروس حکیم)

رجبعلی تبریزی پس از تحصیلات مقدماتی به سلوک شرعی و تهذیب نفس پرداخته، سرانجام در اصفهان به حلقه‌ درس حکیم میرفندرسکی پیوست. اغلب تذکره‌نویسان به طهارت نفسانی و تمحض تبریزی بر طبیعیات، منطق و فلسفه اذعان دارند و تنها برخی همچون صاحب ریاض العلماء، او و برخی شاگردانش را به عدم تسلط بر ادبیات عرب متهم کرده‌اند. حکیم تبریزی از منتقدان جدی تفکر صدرایی است. او بدین منظور، به بسط ادبیات مشائی، بازخوانی برخی قواعد آن و طرح برخی اصطلاحات نو پرداخت تا بستر تحلیل مسائل جدید در قالب «حکمت نومشائی» فراهم گردد. در عین حال، او چندان به کتابت آموزه‌های خویش اهتمام نمیورزید و بیشتر اوقات وی به سلوک فردی، تدریس معقول و تربیت شاگردان سپری میشد؛ از اینرو برخی شاگردان فاضل وی، ‌ بویژه پیرزاده، قوام‌الدین رازی و محمدسعید حکیم تقریرات دروس حکیم و یادداشتهای علمی وی را تدوین کرده‌اند. رساله‌ اثبات واجب، الاصول الآصفیه‌، المعارف الالهیه‌، مصنفات قوام‌الدین رازی و شرح توحید صدوقِ قاضی سعید؛ اهم منابع پژوهش در باب مکتب نومشائی حکیم تبریزی بشمار می آیند. در اینباره، گزارشهای اصحاب تراجم و برخی آراء مصححان و پژوهشگران معاصر نیز ارزیابی شده‌اند.

Outline of Ḥakīm Rajab‘alī Tabrīzī’s Works and Transition to the Neo-Peripatetic School (An Analytic Introduction to his Writings or Teachings)

Rajab‘alī Tabrīzī became involved in religious wayfaring and purification of the soul after his preliminary studies and, finally, joined the classes of Ḥakīm Mīr Fendereski. Most biographers acknowledge Tabrīzī’s inward purification and mastery over physics, logic, and philosophy, and only a few of them, such as the writer of Riyāḍ al‘ulamā and some of his students, have accused him of not having mastery over Arabic literature. Ḥakīm Tabrīzī, who lived about 30 years after Mullā Ṣadrā, was one of the serious critics of Sadrian thought. In doing so, he expanded the Peripatetic literature, reinterpreted some of its principles, and introduced a number of new terminology so that a cradle could be provided for the analysis of new problems within the framework of NeoPeripateticism. However, he did not try to record all his teachings in writing and spent most of his time on individual wayfaring, teaching intellectual sciences, and training his students. Therefore, some of his knowledgeable students, particularly Pirzādeh, Qawām alDīn Rāzī, and Muḥammad Sa‘īd Ḥakīm, transcribed his teachings and scientific notes. The treatise of Ithbāt alwājib, alUṣūl alaṣfīyah, alM‘arīf alilāhīyyah, Muṣannafāti Qawām alDin Rāzī, and Sharḥi Tawḥīd Ṣadūq by Qāzī S‘aīd comprise the most important research sources on Ḥakim Tabrīzī’s neoPeripatetic school of philosophy. The reports of translators and the ideas and theories of some contemporary editors and researchers have also been evaluated in this paper.