فیلوپونوس و تطور اندیشه فلسفی وی

فیلوپونوس، فیلسوف نوافلاطونی اسکندرانی دوره متاخر، در اکثر علوم عصر خود به حدی متبحر شده بود که برخی به او لقب علاّمه دادند. ولی این تنها خصوصیت بارز این متفکر مدرسه اسکندریه نیست. اندیشه فیلوپونوس در طول عمر آکادمیک خود، دچار نوسانات شگرفی گردید که برخی شجاعت او را در نقد و ردّ آراء پیشینیان در حدّ یک قهرمان ستوده‌اند و وی را راهگشای تفکر نقّادانه دانسته‌اند و برخی هم وی را بزدل و طمّاع دانسته‌اند که برای نجات جان خویش و اغراض مادی، در مقابل فشار حکومت مسیحی رومی تسلیم شد و از دستاوردهای فلسفی خویش دست شست. در نوشتار حاضر تلاش شده تا حدی، پرده از چهره رازآلود این فیلسوف، با استناد به آثار ارزشمند پژوهشگران معاصر، کنار زده شود و در جهت تعمیق فهم درست از سیر تطور اندیشه فلسفی در تاریخ فلسفه گامی، هرچند کوچک، برداشته شود. از جمله مواردی که این نوشتار مورد توجه قرار میدهد، چگونگی تعامل مدرسه اسکندریه با حکومت مقتدر مسیحی است، بنحوی که در دوره مورد نظر، زمینه رشد و نموّ فیلسوفان و شارحان مروّج اندیشه ارسطویی از جمله فیلسوف مورد نظر ما فراهم ‌گردید. ولی شاید مهمترین دستاورد این نوشتار بررسی رویکرد نقّادانه فیلوپونوس نسبت به آراء ارسطو و اسلاف وی و مقایسه تطبیقی مهمترین آراء فلسفی فیلوپونوس در دو دوره از فعالیت آکادمیک وی باشد؛ آراء متضاد و گاه متناقضی که در جای خود محل بروز مناقشات قابل‌توجهی گردید و آثار خاص خود را بر سیر تحول اندیشه فلسفی جوامع مختلف از جمله فلسفه اسلامی بر جای گذاشت.