هراکلیتوس، اخلاق و فضیلت

هراکلیتوس از جمله فیلسوفان پیشاسقراطی مهمی است که در زمینه اخلاق پاره‌نوشته‌هایی از وی باقی مانده است. برای فهم دیدگاههای اخلاقی وی علاوه بر پاره‌نوشته های موجود، توجه به بستری که تفکر هراکلیتوس در آن شکل گرفته، ضرورت دارد. هراکلیتوس تحت‌تاثیر دو سنتی قرار داشت که در عصر وی جریان داشتند: سنت اول تحت‌تاثیر هومر، شعرا و حکمای اولیه‌یی چون سولون، بایاس و دیگران بود که ویژگی بارز آن اعتقاد به خدایان انسان‌وار بود. سنت دیگر، سنت علمی و فنی جدیدی بود که در همان قرن در میلتوس تحت‌تاثیر کسانی همچون طالس و آناکسیمندر شکل گرفته بود که دغدغه اصلی آن جهان شناسی، یعنی فهم چگونگی ایجاد، بقا و درنهایت فنای نظم جهانی بود. در واقع، فلسفه هراکلیتوس را میتوان پلی میان این دو سنت مختلف دانست. از آنجایی که هراکلیتوس، قانون جهانی و قانون انسانی (نظم جهانی و نظم انسانی) را یکی میدانست، میتوان گفت که موضوع و هدف واقعی وی نه جهان فیزیکی بلکه موقعیت و وضعیت انسان در آن بود. اخلاق هراکلیتوس همچون سایر فلاسفه یونان باستان گونه ‌یی اخلاق فضیلت بود که محور اصلی آن را فضیلت و سعادت شکل میداد. هراکلیتوس در حوزه فضایل، هم به فضایل اخلاقی و هم به فضایل عقلانی پرداخته است. وی درخصوص فضایل اخلاقی با تفکیک میان لذات جسمانی و غیرجسمانی، درنهایت افراط و تفریط را مردود شمرده و اعتدال و میانه روی در لذات را بعنوان ملاک رفتار انسان معرفی میکند. در زمینه فضایل عقلانی نیز بر فضیلت حکمت تکیه کرده و بر این باور است که حکمت، صرف زیاد دانستن نیست، بلکه حکمت، معرفت متاملانه و آگاهانه‌یی است که مطابق لوگوس باشد. در نتیجه، تاکید بیشتر وی بر فضایل عقلانی است تا فضایل اخلاقی. درنهایت نیز هراکلیتوس سعادت انسان را نتیجه شناخت و رفتار مطابق لوگوس میداند.