نحوه عمل ژن و وراثت پذیری صفات مورفولوژیک گندم در شرایط خشکی

خشکی میزان عملکرد و تولیدات کشاورزی را از طریق ممانعت از بیان کامل پتانسیل ژنتیکی بالقوه محصولات کشاورزی محدود می کند. بدین منظور برای برآورد نحوه عمل ژن و وراثت پذیری ژن های بیان کننده یک صفت از آزمایش تجزیه میانگین نسلها جهت به دست آوردن بهترین مدل ژنتیکی برای صفات مختلف در شرایط خشکی استفاده گردید. این آزمایش در قالب دو طرح بلوکهای کامل تصادفی هر کدام با دو تکرار برای شرایط تنش و عدم تنش خشکی در ایستگاه تحقیقات کرج در سال زراعی 1381 اجرا گردید. صفات مورد بررسی در این آزمایش شامل تعداد پنجه، تعداد سنبله، ارتفاع بوته، طول ساقه اصلی، طول دمگل آذین، تعداد سنبلچه هر سنبله، طول سنبله، وزن سنبله های هر بوته، طول ریشک، تعداد دانه در سنبله، وزن دانه سنبله اصلی، وزن صد دانه و عملکرد دانه بودند. اطلاعات حاصل به روش مدل مدر و جینکز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. عدم تطابق مدل ساده افزایشی- غالبیت برای توجیه کنترل ژنتیکی تمام صفات ملاحظه شد و معلوم گردید که مکان های ژنی کنترل کننده همه صفات مورد مطالعه به طور مستقل عمل نکرده و بین آنها اثرات اپیستازی وجود دارد. در این آزمایش پلی ژن بودن اکثر صفات اثبات شد و آن اینکه مدل افزایشی ـ غالبیت در تمام موارد مدل مناسبی نبود و در اکثر موارد همه اجزای مدل، بسیار معنی دار و به طور کلی اثرات اپی ستاتیک دارای اهمیت بودند. درجه غالبیت برای اغلب صفات از ناقص تا فوق غالبیت تعیین گردید. میزان هتروزیس برای عملکرد دانه در شرایط رطوبتی نرمال 9/13 درصد و در شرایط تنش 9/37 درصد برآورد شد و مشخص گردید که متوسط هتروزیس عملکرد دانه در شرایط تنش بالاتر از شرایط نرمال بوده و نقش بیشتر پدیده هتروزیس و استفاده از آن را در شرایط تنش در بهبود عملکرد دانه بیان می کند. مقادیر هتروزیس و هتروبلتیوزیس دو صفت وزن صد دانه و تعداد دانه سنبله به عنوان مهم ترین اجزای عملکرد دانه در هر دو شرایط نرمال و تنش نیز بیانگر بالا بودن هتروزیس و هتروبلتیوزیس در شرایط تنش بود.