پیامدهای زیست اجتماعی و زیست محیطی ناشی از دستیازیهای انسانی بر حریم و بستر رودخانه ها در استان گیلان

استان گیلان دارای رودخانه های متعددی است که اغلب آنها آب دایمی دارند و در فصل بهار معمولا سیلابی می باشند. طغیان این رودخانه ها در فصل بهار و بارندگی باعث بروز خسارت هایی می گردد که در اثر نزول باران بر پهنه های پوشیده از برف در ارتفات همراه با وقوع رگبار های تند و با شدت زیاد که موجب آبگرفتگی معابر، مزارع و مناطق مسکونی در بخش های میانی و فرودست حوزههای آبخیز می شود (14). البته نوع بهره برداری از اراضی و حواشی رودخانه ها که به صورت سنتی در سطح استان رواج دارد به ویژه در مناطق فرو دست موجب بروز مشکلات متعددی در حاشیه رودهای منطقه گردیده است(1). بطوری که جاری شدن سیل و طغیان رودخانه ها و خسارات ناشی از آن در سال های اخیر ناشی از دستیازی های صورت گرفته می باشد. در این رابطه بهره برداری های نامناسب از منابع رودخانه ای نظیر برداشت آب، جنبه های توریستی، فعالیت های شیلاتی، برداشت مصالح رودخانه ای، فعالیت کشاورزی در حریم رودخانه، آبگیری غیر اصولی از رودخانه، نمونه هایی از مدیریت نامناسب و دستیازی های غیر اصولی است که باعث خسارت در رودخانه های استان می گردد. از سوی دیگر نیاز روزافزون به آب به منظور فعالیت های کشاورزی و افزایش جنبههای توریستی و گردشگری در سطح منطقه و استان، موجب دستیازی های متعددی به حریم و بستر رودخانه ها شده است. البته برداشت بی رویه شن و ماسه از بستر و حریم رودخانه ها، تخلیه زباله و نخاله های ساختمانی و تخلیه فاضلاب های شهری ، روستایی و توریستی به حریم و درون رودخانه ها همراه با وارد کردن دام و چرای بیش از ظرفیت مراتع و تخریب پوشش جنگلی، موجب افزایش ظرفیت تخلیه رواناب های سطحی توسط آبراهه ها و رودخانه ها و وقوع سیلاب ها و طغیان های رودخانه می شود که یکی از پیآمد آن خسارتهای جانی و مالی و افزایش فراوانی سیلاب شده است. این در حالی است که خسارات زیست محیطی ناشی از سیل و جریان سیلاب ها نیز قابل ملاحظه بوده و سالانه به ده ها میلیارد ریال می رسد. براین اساس نتایج حاصل از بررسی و مطالعه انجام شده در گستره ای به مساحت 13791 کیلو متر مربع با مختصات جغرافیایی'32 و o 48 تا' 33 و o 50 طول شرقی و '33 و o 36 تا ' 29 و o 38 عرض شمالی در استان گیلان مشتمل بر چهار حوضه آبخیز اصلی از حوضه های آبریز تالش؛ انزلی؛ سفید رود و آبریز شرق گیلان مبتنی است که براساس تقسیمات انجام شده توسط جاماب(1365) انجام شده است و حاکی از این واقعیت است که از سال 1350 تا سال 1380 خسارت ناشی از جاری شدن سیل در زیرآبخیز های مورد مطالعه مشتمل بر مرگ 39 نفر و وارد آمدن حدود 9/125میلیارد ریال خسارت مالی بوده است(13). به طوری که این میزان خسارت در53 رویداد سیلاب همزمان وارد شده است .افزون بر این جاری شدن سیل و تند آب ها، پیآمدهای منفی اکولوژی در محیط های شهری و روستایی و زیست اقتصادی در سطح مزارع و محصولات زراعی و زیر بنایی از جمله شبکه های ارتباطی را موجب شده است. براین اساس ضرورت دارد جهت رفع این معضل راهکار های مدیریتی در رعایت حریم و بستر رودخانه ها و کاهش دستیازی های غیر اصولی مورد توجه قرار گیرند که دراین مقاله سعی شده است در این زمینه پیشنهاداتی ارایه گردد.