شناسایی و پایش منابع گرد و غبار و ماسه‌ های روان در مناطق جلفا، شوش ‌قوم و گیلدیر استان آذربایجان شرقی

مقدمه و هدف گرد و غبار یکی از مسائل زیست ‌محیطی است که بر کیفیت و آلودگی هوا، سلامت انسان، حاصل ‌خیزی خاک، و بسیاری از جنبه‌های اجتماعی و زیست‌ محیطی جامعه را تاثیرگذار است. فرسایش بادی و تحرک تپه‌های ماسه‌ای پیامدهای نامطلوب محیط‌زیستی به‌دنبال دارد. شناسایی عامل‌های موثر بر تحرک ماسه‌ها و پیش‌بینی وضعیت آن‌ها در آینده، برای مهار فرآیند فرسایش بادی ضروری است. هدف این پژوهش شناسایی و پایش منابع گرد و غبار و ماسه‌های روان در مناطق جلفا، شوش‌قوم و گیلدیر بود.مواد و روش‌هاتجزیه‌ و تحلیل داده‌ اقلیمی باد، شناسایی منابع تولید ریزگرد، اندازه‌گیری و پایش تولید گرد و غبار و رسوبات بادی با استفاده از  شاخص rdd انجام شد. همچنین، اندازه‌گیری سرعت آستانه و شدت فرسایش بادی با استفاده از دستگاه تونل باد انجام‌ شد. برای ‏بررسی اثر تغییر اقلیم به‌ویژه باد در فعالیت ماسه‌ها و به‌منظور پیش‌بینی احتمال تحرک تپه‌های ماسه‌ای و ماسه‌زارها و گرد و غبار ناشی از آن‌ها از روش جهانی لنکستر استفاده شد. نتایج و بحث نتایج شاخص لنکستر نشان داد 10% از سال‌های آماری (1996، 2000 و 2001) در وضعیت فعال بودند. در حالی ‌که، تحرک نداشتن تپه‌های ماسه‌ای (غیرفعال) از نظر شاخص لنکستر 26 % از سال‌های آماری را کسب کرد؛ در 65% از سال 2020، بیشترین تپه‌ها، تپه‌های ماسه‌ای بودند که وضعیت فعال یا تحرک ماسه‌ای داشتند. زمین‌های کانون ریزگرد جلفا عمدتاً از جنس زمین‌های واریزه‌های بادبزنی شکل سنگ‌ریزه‌دار و شیب‌دار است و زمین‌های کانون ریزگرد شوش‌قوم و گیلدیر عمدتاً ترکیبی از جنس کوه‌ها، دشت‌های دامنه‌ای و دشت‌های سیلابی است. نتایج آزمایش‌های تونل باد روی نمونه‌های خاک جمع‌آوری‌شده از سطح زمین‌های منطقه جلفا نشان داد که آستانه فرسایش خاک 8 متر بر ثانیه بود.نتیجه‌گیری و پیشنهادها بر اساس نتایج این پژوهش، دیم‌زارهای رهاشده، مراتع فقیر، بستر خشک رود‌ها و آبراهه‌های فصلی و غیره در شرایط فراهم بودن عامل‌های محیطی و همراه‌بودن عامل‌های نامساعد اقلیمی، از منابع بالقوه تولید گرد و غبار و ریزگرد هستند، ولی زمین‌های مزبور در استان آذربایجان ‌شرقی به‌ شکل پراکنده هستند و در شرایط و زمان‌های خاص می‌توانند در حجم قابل ‌توجهی ریزگرد تولید کنند.

identification and monitoring of sources of dust and dunes in the jolfa, shoshqom and gildir in the east azarbaijan province

introduction and goaldust is one of the environmental issues that affect air quality and pollution, human health, soil fertility, and many social and environmental aspects of society. wind erosion and sand dune movement have adverse environmental consequences. identifying factors affecting sand mobility and predicting their condition in the future is necessary to control the wind erosion process. the purpose of this study is to identify and monitor the sources of dust and quicksand in the jolfa, shushqom and gildir areas.materials and methodsanalyzing wind climate data, identifying the sources of fine dust production, measuring and monitoring the production of dust and wind deposits were done using the rdd index. also, the threshold speed and intensity of wind erosion were measured using a wind tunnel device. in order to investigate the effect of climate change, especially wind and rain, on the activity of sands and to predict the possibility of movement of sand dunes and sand dunes and the dust caused by them, lancaster’s global method was used.results and discussionthe results of the lancaster index showed that 10% of the statistical years were in an active state, which corresponded to the years 1996, 2000 and 2001. whereas, the immobility of sand dunes (inactive) according to the lancaster index has accounted for about 26% of the statistical years; 65% of the time in 2020, sand dunes were in an active or sand-moving state at the top of the dunes. the lands of the jolfa micropollution center are mainly formed by the type of gravelly and sloping fan-shaped debris, and the soils of shushqom and gildir micropollution center are mainly a combination of mountains, hilly plains and flood plains. the results of wind tunnel tests on soil samples collected from the land surface of the jolfa region showed that the erosion threshold of the collected sample is 8 m s-1.conclusions and suggestionsaccording to the results of this research, abandoned rain fields, poor pastures, dry river beds and seasonal stream, etc., in the presence of environmental factors and accompanied by adverse climatic factors, are potential sources of dust and fine dust production, but the said lands in east azarbaijan province are scattered and in certain conditions and times, they can produce a significant amount of fine dust.