بررسی اثرهای خشک‎سالی‎ بر تغییرهای تاب‎ آوری و آسیب ‎پذیری سکونت گاه ‎های روستایی در روستاهای شهرستان کوار، استان فارس

مقدمه و هدفتاب آوری و آسیب پذیری جامعه نقش مهمی ‎در رویارویی با خطرهای طبیعی ایفا می کند. به‌دلیل اتکای اقتصاد روستایی به فعالیت‌های کشاورزی، شعاع تاثیر پدیده‌ی‎ خشک‎سالی‎ در مناطق روستایی بیشتر است. هدف از انجام این پژوهش ارزیابی تاب آوری و آسیب پذیری خانوارهای روستایی شهرستان کوار واقع در استان فارس در برابر اثرهای خشک سالی بود که با رویکرد بررسی سرمایه های اقتصادی، اجتماعی، محیط‎زیستی‎، انسانی، فیزیکی و سیاسی انجام شد.مواد و روش‌هابرای انجام این پژوهش، نمونه‌ها در 44 روستای شهرستان کوار که به طورمستقیم متاثر از خشک‌سالی بودند، جمع آوری شد. جامعه‌ی آماری 198 نفر از نخبگان محلی شامل دهیاران، اعضای شورای اسلامی شهر و روستا و معتمدین محلی بودند که با کاربرد روش کوکران 131 نفر به‌عنوان نمونه‌ی آماری انتخاب شدند. ابزار استفاده‌شده پرسش نامه و مصاحبه بود. متغیرهای استفاده‌شده در این پژوهش 62 نمونه بود که در شش بعد اجتماعی، اقتصادی، محیط‎زیستی‎، فیزیکی، انسانی و سیاسی تقسیم بندی شدند. روایی صوری پرسش نامه به وسیله‌ی گروه متخصصان منابع‌طبیعی و جامعه‌شناسی تایید شد. پایایی سوال‌های پژوهش نیز با استفاده از رابطه‌ی ویژه‌ی کرونباخ آلفا به‌دست آمد. به‌منظور اولویت بندی سرمایه ها از نظر اهمیت در فرآیند تاب آوری و آسیب پذیری سکونت گاه های روستایی در برابر خشک سالی، داده‌های به‌دست آمده از پرسش نامه ها با استفاده از روش ahp وزن‎ دهی و اولویت‎ گذاری شدند.نتایج و بحثبراساس نتایج پژوهش منطقه‌ی بررسی‌شده، بیشترین آسیب پذیری و تاب آوری به‌ترتیب سرمایه‌ی انسانی و سرمایه‌ی ‌محیط‌زیستی بود. هم چنین کم ترین آسیب‌پذیری و تاب آوری به‌ترتیب سرمایه‌ی اقتصادی و سرمایه‌ی سیاسی بود. آسیب ‎پذیری همه‌ی سرمایه‌های بررسی‌شده بیش از میانه‌ی آماری نمونه بود که این یافته نشان داد جامعه‌ی هدف آسیب پذیری بیشتری داشت. ظرفیت تاب ‎آوری در سرمایه های اقتصادی، فیزیکی و سیاسی کم تر از میانه‌ی آماری نمونه و برای سرمایه های اجتماعی، محیط‌ زیستی و انسانی بیش از میانه‌ی آماری نمونه بود. میانگین کل سرمایه های منطقه نشان ‎داد که آسیب‎ پذیری این منطقه زیاد و تاب ‎آوری کم است.نتیجه گیری و پیشنهادهانتایج به‌دست آمده از اولویت بندی سرمایه ها از نظر اهمیت در فرآیند تاب آوری و آسیب پذیری با روش ahp نشان داد که سرمایه های انسانی، سیاسی، محیط‌زیستی، فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی در آسیب پذیری و سرمایه های محیط زیستی، اجتماعی، انسانی، فیزیکی، اقتصادی و سیاسی، به‌ترتیب بیش‌ترین تا کم ترین اولویت را در تاب آوری منطقه در برابر بلای خشک سالی داشتند. افزون براین نتایج نشان داد در هنگام رخداد خشک‎سالی‎، اندازه‌ی آمادگی جامعه در سطح پایینی بود. شاخص آسیب‎ پذیری برابر با 3/74 و شاخص تاب‎ آوری برابر 2/81 به‌دست آمد که نشان داد آسیب‎ پذیری این منطقه زیاد و تاب‎ آوری کم است. پیشنهاد می‌شود که رویکرد غالب از تمرکز ضعیف بر کاهش آسیب‎ پذیری در برابر بحران خشک‎سالی‎ به افزایش تاب ‎آوری در برابر این بحران تغییر یابد. همچنین برنامه‌ریزی‌ها در راستای تقویت ویژگی‌های تاب‎ آوری در جامعه‌های در معرض بحران خشک‎سالی‎ انجام شود.

investigating the effects of drought on changes in resilience and vulnerability of rural settlements in villages of kavar city, fars province

introduction and objective resilience and vulnerability of society plays an important role in facing natural hazards. due to the dependence of the rural economy on agricultural activities, the impact radius of the drought phenomenon is higher in rural areas. the purpose of this research was to assess the resilience and vulnerability of rural households in kavar city located in fars province, against the effects of drought with the capital analysis approach including economic, social, environmental, human, physical and political capital.materials and methods in order to conduct this research, samples were collected in 44 villages of kavar city that were directly affected by drought. the statistical population includes 198 people from the local elite, including villagers, the islamic council and local trustees. using cochran’s method, 131 people were selected as a statistical sample. the tools used were questionnaires and interviews. the variables used in this research included 62 samples which were divided into six groups of social, economic, environmental, physical, human and political capital. the validity of the questionnaire was confirmed by a group of experts in natural resources and sociology. the reliability of the research questions was also obtained using cronbach’s alpha. in order to prioritize capitals in terms of importance in the process of resilience and vulnerability of rural settlements against drought, the data obtained from the questionnaires were weighted and prioritized using the ahp method.results and discussion according to the research results in the case study, the highest vulnerability and resilience were related to human capital and environmental capital, respectively. also, the least vulnerability and resilience are related to economic capital and political capital, respectively. the vulnerability of all investigated funds was more than the statistical median of the sample, which shows that the target society has high vulnerability. the capacity of resilience in economic, physical and political capitals was lower than the statistical median of the sample and for social, environmental and human capitals it was more than the statistical median of the sample. the average of the total funds in the region shows that vulnerability is high and resilience is low in this region.conclusion and suggestions  the results of capital prioritization in terms of importance in the process of resilience and vulnerability of rural settlements against drought using the ahp method showed that environmental, social, human, physical, economic and political capitals in resilience and human, political, environmental, physical, social and economic capital’s, have the highest to lowest priority in vulnerability. in addition, the results showed that the level of community preparedness is at a low level when drought occurs. the vulnerability index was 3.74 and the resilience index was 2.81, which show that vulnerability is high and resilience is low in this area. it is suggested that the prevailing approach be changed from a weak focus on reducing vulnerability to drought crisis to increasing resilience against this crisis. in this connection, planning should be done in order to strengthen resilience characteristics in societies exposed to drought crisis.