اثر کشت برخی گیاهان علوفه ای سازگار با شرایط دیم، بر کاهش رواناب، رسوب و پایداری خاک دانه ها

مقدمه و هدف امروزه در راستای مبارزه با مشکل فرسایش خاک، استفاده از روش‌های جدید به جای روش‌های سنتی برای شناخت صحیح‌تر و انجام برنامه‌ریزی‌های مناسب تر ضروری است. ارزان ترین و مناسب ترین راه حفاظت خاک، استفاده از پوشش گیاهی است. ازاین‌رو با توجه به هزینه‌های بسیار و اثرهای زیان‌آور زیست محیطی روش های سازه‌ای (مکانیکی) در مقایسه با روش های زیستی حفاظت خاک، این پژوهش با هدف بررسی کاشت دو رقم ماشک علوفه ای به‌عنوان راهکار زیستی، اقتصادی و دوستدار محیط‌زیست و تاثیر آنها بر کاهش رواناب، رسوب و بهبود خصوصیت‌های خاک انجام شد.مواد و روش‌هااین بررسی با استفاده از کرت‌های آزمایشی استاندارد با ابعاد 1/8×22 متر و شیب 9% انجام شد، به طوری‌که جمعاَ نه کرت آزمایشی شامل سه تیمار و سه تکرار در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی نصب و اجرا شد. سه تیمار بررسی‌شده در این آزمایش شامل ماشک مراغه، ماشک گلشن و گندم بومی منطقه (تیمار شاهد) بود که کاشت بذر رقم‌های ماشک بررسی‌شده هم زمان با کشت گندم در پاییز برای مدت دو سال متوالی 1399 و 1400 انجام شد. سرانجام، میانگین داده های به دست آمده‌ی رواناب و رسوب و پایداری خاک دانه ها مقایسه و تجزیه و تحلیل آماری شد.نتایج و بحثگیاهان علوفه ای بررسی‌شده به‌طور کلی بر کاهش رواناب و رسوب خروجی از کرت های آزمایشی اثر قابل توجهی داشتند که این یافته نشان‌دهنده‌ی اهمیت و نقش مهم استفاده از این گیاهان در راستای اهداف حفاظت خاک و آب است. در منطقه‌ی بررسی‌شده به‌طور خاص ماشک علوفه ای مراغه در کاهش رواناب و رسوب عملکرد عالی داشت، ازاین‌رو در این منطقه کاشت این گیاه به‌منظور حفاظت خاک و آب در مقایسه با دیگر گیاهان بررسی‌شده، در اولویت است. در تیمارهای بررسی‌شده پایداری خاکدانه ها نیز برای دوره‌ی آزمایش تغییر معنی داری نشان نداد. بنابراین برای مدت دو سال، پایداری خاک دانه ها تغییر نمی‌کند و برای مشاهده‌ی تغییر در این ویژگی خاک نیاز به مدت زمان بیشتری است.نتایج این پژوهش اثر قابل توجه کاربرد گیاهان علوفه ای، به ویژه ماشک های علوفه ای مراغه و گلشن را بر کاهش رواناب و رسوب در راستای اهداف حفاظت خاک و آب بیش از پیش آشکار ساخت. در راستای حفاظت خاک و آب و کمک به معیشت ساکنین هر منطقه استفاده از گیاهان علوفه ای دیم با خصوصیت‌های گیاهی مناسب (مانند ساختار ریشه‌ای و ساقه‌ی قوی و متراکم و نیز سطح پوشش مناسب) و سازگار با شرایط اقلیمی توصیه می‌شود. همچنین انجام آبیاری اولیه و آبیاری در مرحله‌های مهم رشد گیاه علوفه ای دیم استفاده‌شده در شرایط خشک‌سالی و کم بارش توصیه می شود. انجام پژوهش‌هایی با هدف بررسی تاًثیر شدت بارندگی، اندازه‌ی بارندگی، رطوبت خاک، بافت خاک و خصوصیت‌های شیمیایی خاک بر کارایی گیاهان علوفه ای دیم در حفاظت آب و خاک پیشهاد می‌شود. همچنین بررسی رابطه‌ی بین اقلیم‌های گوناگون، ریخت‌شناسی و آب شناسی سراب و کارایی گیاهان علوفه ای دیم در راستی‌آزمایی کیفی و کمی رواناب نیز پیشنهاد می شود.

impact of cultivating some legumes compatible with rainfed conditions on runoff and sediment reduction, and soil aggregate stability

introduction and objective nowadays, it is necessary to use new methods to resolve the issue of soil erosion instead of traditional methods in order to achieve more accurate knowledge and appropriate planning. the cheapest and most appropriate way to conserve the soil is to use vegetation. therefore, considering the high costs and adverse environmental effects of mechanical methods compared to biological methods of soil conservation, the present study aims to investigate the effect of planting two varieties of fodder vetch as a biological, economic and environmentally friendly solution to reduce runoff, sediment and improve soil properties.materials and methods this research was carried out using standard experimental plots with dimensions of 22 × 1.8 meters and a slope of 9%, so that totally nine experimental plots including three treatments and three replications were applied and executed in the form of a randomized complete block design. the three treatments studied in this experiment included maragheh vetch, golshan vetch and native wheat of the study region (control treatment), and the studied vetch varieties were planted simultaneously with wheat cultivation in the fall in two consecutive years, 2020 and 2021. finally, the mean data of runoff, sedimentation and stability of soil aggregates were compared and statistically analyzed.results and discussion in general, the studied fodder plants had a significant effect on reducing the runoff and sediment generated from the experimental plots, which shows the importance and role of these plants for the purposes of soil and water conservation. in particular, maragheh fodder vetch showed excellent performance in reducing runoff and sediment in the study area, therefore planting the mentioned varieties in order to conserve soil and water is prioritized in the study area. the stability of soil aggregates also did not show any significant difference in the studied treatments during the experimental period. therefore, it can be concluded that the stability of soil aggregates will not change within two years, and more time is needed to observe the change in this soil characteristic.conclusion and suggestions  the results of this research revealed the significant effect of using forage plants, especially maragheh and golshan forage plants, on reducing runoff and sediment in line with the goals of soil and water protection. the use of fodder legumes compatible with the climatic conditions of each region that have suitable plant characteristics such as a strong and dense root and stem system as well as a suitable canopy in order to conserve soil and water and improving the livelihood of the residents of the region and also carrying out early irrigation and supplementary irrigation is recommended in the important stages of the plant growth under drought and low rainfall conditions. also, conducting researches that investigate the effect of rainfall intensity, amount of rainfall, soil moisture, soil texture and chemical properties of soil on the effectiveness of dry fodder plants in water and soil conservation, as well as the relationship between different climatic, morphological and hydrological conditions of upstream and the effectiveness of dry land fodder plants in the qualitative and quantitative control of runoff, is suggested.