ارتباط عامل‌ها و ویژگی های شکل زمین با بار معلق در آبخیز رستم آباد استان ایلام

یکی از دشواری‌‌های آبخیز تحلیل رابطه‌های آماری و کمی عامل‌ها و ویژگی‌های تاثیرگزار بر تولید رسوب و هدررفت خاک است. هدف این تحقیق مدل‎سازی رابطه‌ی میان اندازه‌ی تولید بار معلق با عامل‌های مدل تجربی mpsiac و اندازه‌ی بار معلق مشاهده‎شده با ویژگی‎های شکل‌زمین و ارتباط آن‌ها با تولید بار معلق در آبخیز است. حوزه‌ی رستم‎آباد استان ایلام با چهار زیرحوزه‌ی مشخص و مجهز به ایستگاه آب‌سنجی از حوزه‎های جنوبی استان ایلام به روش تصادفی ساده انتخاب شد. برای برآوردکردن اندازه‌ی تولید رسوب مدل تجربی به‌کار برده‌شد. آمار آب‌دهی و بار معلق چهار ایستگاه آب‌سنجی و 12 ایستگاه هواشناسی 30 سال از 1370 تا 1399 تهیه شد. اطلاعات گیتاشناسی زیرحوزه‌ها از نقشه‌های پستی‌بلندی محاسبه و ویژگی‌های شکل‌زمین زیرحوزه‌ها از مدل رقومی بلندی استخراج شد. با تحلیل عاملی و تحلیل خوشه‌یی، عامل‌ها و متغیرهای تاثیرگزار مشخص شد، و زیرحوزه‌ها رده‌بندی و به منطقه‌های همگن تقسیم کرده‌شد. برای بررسی همبستگی میان متغیرهای مستقل و وابسته، بهنجاربودن داده‌ها با آزمون‎های شاپیروویلک و کولموگروفاسمیرنوف در نرم‎‌افزار اس‌پی‌اس‌اس انجام شد. برای تحلیل ارتباط میان عامل‌های مدل تجربی و متغیرهای شکل‎زمین با بار معلق هر زیرحوزه روش وایازی چندگانه به‌کار برده‌شد. نتیجه‌ نشان داد که اندازه‌ی بار معلق تولیدشده با عامل زمین‎شناسی، کاربری زمین، وضعیت فعلی فرسایش در سطح آبخیز، فرسایش رودخانه‎یی و پستی‌بلندی حوزه همبستگی مثبت داشت و در تراز 0/001 معنی‌دار بود. اندازه‌ی بار معلق مشاهده‌‌شده با شاخص شیب، ضریب گردی، بارندگی، ناهمواری و مساحت حوزه همبستگی مثبت داشت و در تراز 0/001 معنی‌دار بود. برای تاثیرگزاری عامل‌ها و متغیرها بر اندازه‌ی بار معلق زیرحوزه‌ها روش تحلیل مولفه‌های اصلی و تحلیل خوشه‌یی به‌کار برده‌شد. کاربری حوزه 25/24% از پراش همه‌ی متغیرهای پژوهش را تبیین کرد. سه عامل کاربری حوزه، وضعیت فعلی فرسایش در سطح حوزه، و زمین‌شناسی، و دو سنجه‌ی ضریب گردی و شیب توانست 86% از پراش همه‌یی متغیرهای پژوهش را تبیین کند.

relationship between geomorphic factors and parameters with sediment in rostamabad watershed of ilam province

analysis of statistical relationships and quantitative factors and parameters affecting the production of sediment and soil loss is one of the problems of the watershed. the purpose of this study is to model the relationship between sediment production rate using mpsiac experimental model factors and observed sediment rate using geomorphic parameters and their relationship with sediment yield in the watershed. rastamabad watershed of ilam province was selected by a simple random method with four subwatersheds identified and equipped with a hydrometric station from the southern basins of ilam province. in this study, an experimental model was used to estimate the sediment yield. flow and sediment data of four hydrometric stations and 12 meteorological stations from 1991 to 2020 for 30 years were prepared by the regional water company and the general meteorological office of ilam province. physiographic information of the subwatersheds was calculated from topographic maps with a scale of 1.25000 and the geomorphic features of the subwatershed were extracted from the digital elevation model. using factor analysis and cluster analysis, influential factors and variables were identified and subdomains were classified and divided into homogeneous regions. in order to investigate the correlation between independent and dependent variables, the data normality test was performed by shapirowilk and kolmogorovsmirnov tests in spss software. the statistical multiple regression method was used to analyze the relationship between experimental model factors and geomorphic variables with sediment yield of each watershed. the results showed that the sediment yield had a positive correlation with geological factors, land use, upland erosion, river erosion and topography of the watershed and was significant (p≤ 0.001). the amount of observed sediment had a positive correlation with slope, circulatory ratio, rainfall, topography, and area of the watershed and was significant (p≤ 0.001). in order to influence the factors and variables on the amount of sediment in the subwatersheds, the method of principal component analysis and cluster analysis were used. the results showed that the land use explained 25.24% of the variance of all research variables. finally, the three factors of land use, upland erosion, and geology, and two parameters of circulatory ratio and slope were explained at 86%. of the variance of all research variables.