نقش اندوده سطحی ناشی از باران‌های متوالی در مولفه‌های رواناب در آبخیز کجور مازندران

تخریب خاک‌دانه‌ها بر اثر برخورد قطرات باران باعث شکل‌گیری اندوده سطحی، کاهش زبری و بسته‌شدن منافذ سطح خاک و به دنبال آن افزایش رواناب و فرسایش خاک می‌شود. توالی بارندگی از جمله رخ‌دادهایی است که ‌به‌رغم تاثیر در شکست خاک‌دانه‌ها و ایجاد اندوده سطحی، تاکنون کم‌تر از این جنبه مورد بررسی قرار گرفته است. بر همین اساس در پژوهش حاضر اثر سه باران متوالی و شکل‌گیری اندوده سطحی در دو نوع خاک لومیشنی و لومیشنیرسی در کرت‌های کوچک آزمایشگاهی و تحت شبیه‌سازی باران به مدت 15 دقیقه پس از شروع رواناب با شدت‌های 50 و 90 میلی‌متر در ساعت بر مولفه‌های رواناب و هدررفت خاک مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در هر دو بافت خاک و هر دو شدت بارندگی، اندوده سطحی خاک در اثر باران‌های متوالی ایجاد شد. توالی بارندگی بر زمان شروع، حجم و زمان خاتمه رواناب تاثیر معنی‌دار داشت. براساس نتایج حاصل از تصویربرداری سه‌بعدی در شدت 50 میلی‌متر در ساعت در اثر توالی بارندگی زبری سطح خاک در بافت لومیشنی از 1/30 به 1/18 میلی‌متر و در بافت لومیشنیرسی از 1/80 به 1/31 رسید. در حالی‌که در شدت 90 میلی‌متر در ساعت میزان زبری افزایش یافت و به 2/37 و 1/99 میلی‌متر به‌ترتیب در بافت لومیشنی و لومیشنیرسی رسید. با توجه به اثرات باقی‌مانده‌های پوشش گیاهی در اصلاح ساختمان و حفاظت فیزیکی خاک سطحی در برابر برخورد قطرات باران، پیشنهاد می‌شود در راستای کاهش اندوده سطحی، از چرای بی‌رویه جلوگیری شده و همچنین با اقدامات اصلاحی پوشش گیاهی منطقه تقویت شود.

The Role of Surface Sealing Caused by Subsequent Rainfall in the Runoff Components at the Kojour Watershed Mazandaran

Degradation of aggregates due to rain drop impacts leads to surface sealing formation, roughness reduction, filling of soil pores and consequently increase in the runoff rate and soil loss. Despite the effect on aggregate breakdown and formation of surface sealing, rainfall sequence is among the factors that have been less studied so far. Effect of three subsequent rainfalls and surface sealing formation were investigated on runoff and soil loss components in small experimental plots under simulated rainfalls with the intensities of 50 and 90 mm h1 and duration of 15 min after time to runoff, in two soil types of sandyloam and sandyclayloam, respectively. The results indicated that soil surface seal was formed by subsequent rainfalls in both of the studied soil textures and rainfall intensities. The rainfall sequence had the significant effect (P<0.01) on the time to runoff initiation, runoff volume and runoff termination. Based on the results of a 3D scanning, soil surface roughness decreased from 1.30 to 1.18 in sandyloam and from 1.80 to 1.31 mm in the sandyclayloam soil as a result of rainfall sequence with the intensity of 50 mm h1. However, soil surface roughness increased and became 2.37 and 1.99 mm in sandyloam and sandyclayloam soils, respectively, at the rainfall intensity of 90 mm h1. Regarding the effects of vegetation residues on the structural modification and physical protection of surface soil against raindrop impacts, it is suggested to reduce grazing and also to increase the vegetative cover in the area in order to reduce surface sealing.