تاثیر اکوتیپ و تاریخ کاشت بر تحمل به تنش یخ‏ زدگی در گیاه دارویی سیر (allium sativum l.) تحت شرایط کنترل شده

دمای پایین ازجمله عوامل محیطی است که تاثیر زیادی بر رشد و بقای گیاه سیر دارد. به منظور ارزیابی واکنش اکوتیپ های سیر بهتنش یخ زدگی با استفاده از شاخص نشت الکترولیت ها، آزمایشی در سال 1391 در دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهدبه صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. فاکتورهای آزمایشی شامل دو تاریخ کاشت ( 28 شهریور و 30 مهر) و چهار اکوتیپ سیر (بجنورد، تربتحیدریه، خواف و نیشابور) بودند. گیاهان پس از رشد و خوسرمایی در شرایط طبیعی، در معرض هشت دمای یخ زدگی (دمای صفر (شاهد)، 3-، 6-، 9-، 12-، 15-، 18- و 21- درجه سانتیگراد) در شرایط کنترل شده قرار گرفتند. پس از اعمال تنش یخ زدگی درصد نشت الکترولیت ها و سپس دمای کشنده 50 درصد نمونه ها بر اساس درصد نشت الکترولیت ها تعیین شد. درصد بقای آنها نیز پس از اعمال تنش یخ زدگی و 21 روز رشد در گلخانه ارزیابی شد. با کاهش دمای یخ زدگی، نشت الکترولیت ها از سلول های برگ به طور معنی داری (0/05≥p) افزایش یافت. درصد نشت الکترولیت ها در تاریخ کاشت در مقایسه با تاریخ کاشت اول، تقریباً هفت درصد کمتر بود و دمای کشنده 50 درصد نمونه ها بر اساس درصد نشت الکترولیت ها نیز در تاریخ کاشت دوم حدود یک درجه سانتیگراد کمتر از تاریخ کاشت اول بود. تمامی اکوتیپ های سیر در تاریخ کاشت مهرماه درصد نشت الکترولیت های کمتری نسبت به تاریخ کاشت شهریورماه داشتند، اما درصد کاهش در صفت مذکور برای اکوتیپ هایخواف و نیشابور نسبت به اکوتیپ های بجنورد و تربت حیدریه بیشتر بود. اثر متقابل دمای یخ زدگی و تاریخ کاشت بر درصد نشت الکترولیت ها معنی دار (0/05≥p) شد، به طوری که صفت مذکور در تاریخ کاشت اول در دمای 21- درجه سانتیگراد 17 درصد بیشتر از تاریخ کاشت دوم بود. اثر متقابل اکوتیپ و دمای یخ زدگی بر درصد نشت الکترولیت ها معنی دار (0/05≥p) بود. درصد نشت الکترولیت ها در اکوتیپ های بجنورد و تربت حیدریه تا دمای 15 - درجه سانتیگراد تقریباً ثابت بود، اما اکوتیپ بجنورد در دمای 21- درجه سانتیگراد نسبت به تیمار شاهد بیشترین درصد نشت الکترولیتها را نسبت به سایر اکوتیپ ها دارا بود. در این آزمایش همبستگی منفی و معنی داری (r=-0/70)* بین درصد نشت الکترولیت ها و درصد بقاء وجود داشت. این موضوع نشان دهنده کارایی و امکان جایگزینی هر یک از شاخص های مذکور در ارزیابی تحمل به تنش یخ زدگی سیر است، اما با توجه به سریعتر بودن روش نشت الکترولیت ها نسبت به ارزیابی بقاء، استفاده از آن مفید میباشد. تداوم این مطالعات برای شناسایی اکوتیپ های متحمل به سرمایسیر و واکنش خصوصیات رشدی و عملکرد آنها به تنش سرما در شرایط کنترل شده و مزرعه ضروری به نظر میرسد.