ارزیابی تحمل به خشکی ژنوتیپ‌های برنج در مرحله گیاهچه‌ای

برنج از مهم‌ترین محصولات کشاورزی ایران و جهان است و خشکییک عامل محدودکننده مهم در تولید این محصول است. اصلاح برای تحمل به خشکی می‌تواندیک روش موثر برای بهبود و پایداری عملکرد در مناطق کم‌آب باشد. به‌منظور بررسی تحمل به خشکی، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌ کامل تصادفی و به‌صورت فاکتوریل با سه تکرار در شرایط کشت هیدروپونیک در آزمایشگاه اصلاح نباتات دانشگاه گنبدکاووس در سال 1391 به اجرا درآمد. ترکیب 22 ژنوتیپ برنج به همراه دو تیمار خشکی (شاهد و 5 بار) به‌صورت فاکتوریل به‌عنوان تیمارهایموردبررسی در نظر گرفته شدند. خصوصیات موردمطالعه شامل قطر ریشه، وزن ریشه، تعداد ریشه، طول ریشه، وزن ساقه، طول ساقه، زیست‌توده و کد ژنوتیپی (میزان تحمل نسبی ژنوتیپ­ها به خشکی) بود. تجزیه واریانس نشان داد تفاوت بسیار معنی‌داری (0/01) بین ژنوتیپ‌ها ازنظر کلیه صفات وجود داشت. وجود اختلاف معنی‌دار میانگین صفات بیانگر وجود تنوع ژنتیکی بین ژنوتیپ‌های موردمطالعه بود. در تجزیه خوشه‌ایبر اساس صفات گیاهچه‌ای، ژنوتیپ‌هایی که با رقم متحمل bala در یک گروه قرار گرفتند گروه متحمل و ژنوتیپ‌هایی که با رقم نسبتاً حساس azucena دسته‌بندی شدند، گروه حساس نامیده شدند. رگرسیون مرحله‌ای با در نظر گرفتن زیست‌توده به‌عنوان متغیر وابسته و سایر صفات به‌عنوان متغیرهای مستقل نشان داد که در شرایط تنش خشکی صفات وزن ساقه ووزن ریشه (0/61=r2) به ترتیب بیشترین تاثیر را بر صفت زیست‌توده داشتند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که با توجه به وجود تنوع ژنتیکی بین ژنوتیپ‌های موردمطالعه، می‌توان از آن‌ها در جهت افزایش تحمل به خشکی در ارقام پر محصول برنج استفاده نمود.

Evaluating the drought tolerance of rice genotypes at the seedling stage

Rice is one of the most important agricultural products in Iran and all over the world, drought stress is a significant limiting factor in producing this crop. Breeding for drought tolerance could be an effective method to improve yield and its stability in drought regions. In order to determine the drought tolerance, a factorial experiment based on RCBD with three replications was conducted under hydroponic culture conditions at the plant breeding laboratory of GonbadeKavous University in 2012. Treatments were 22 rice genotypes and drought stress in 2 levels (control and 5Bar). The studied traits included the root dimension, root weight, root number, root length, stem weight, stem length, genotypic code (the relative tolerance of genotypes to drought stress) and biomass. Analysis of variance showed that there were significant differences (p< 0.01) amongst genotypes in all studied traits, which implies the existence of genetic diversity among genotypes. In cluster analysis based on seedlings traits, genotypes which were in a group with the tolerant cultivar Bala were named as the tolerant group and genotypes that were classified in a group with semisensitive Azucena were called as the sensitive group. Results of stepwise regression analysis for biomass as dependent variable and other traits as independent variables showed that stem and root weight had the greatest effect (R2=0.61) on the biomass under drought conditions, respectively. The results showed that there was genetic diversity for studied traits amongst the genotypes and they can be used to improve drought tolerance in highyielding rice varieties.