تبیین مفهوم و شاخص‌های فناوری سیستم‌های آبیاری مناسب در مناطق روستایی با استفاده از نظریه برپایه

با وجود فواید غیرقابل‌انکار توسعه فناوری در سیستم‌های آبیاری روستاها، در مواردی شاهد کاهش اثربخشی و ناکارایی این سیستم‌ها، اتلاف منابع آب و خاک و بدبین‌شدن روستاییان نسبت به فناوری مورداستفاده در سیستم‌های آبیاری هستیم. عدم تناسب فناوری با شرایط زمانی و مکانی روستاها نقش برجسته‌ای در این زمینه‌ها دارد. این پژوهش در جستجوی تبیین مفهومی و شناسایی شاخص‌های تناسب فناوری با محیط‌های روستایی، با تاکید ویژه بر سیستم‌های آبیاری در مناطق روستایی شهرستان تفت، با استفاده از رویکرد کیفیِ نظریه برپایه است. بنا بر نتایج، تناسب یک فناوری با محیط روستا و اثربخشی آن برای بخش کشاورزی با کم‌ترین شوک و تنش به واحدهای بهره‌برداری، مستلزم شمول همه ابعاد اجتماعی- فرهنگی، فنی- اقتصادی، کالبدی- زیرساختی و زیست‌محیطی است. مهم‌ترین شاخص‌های کارکردی چنین تناسبی، سازگاری با بوم معرفتی روستا، مبتنی‌بودن بر دانش بومی، نیازمحوری، مقیاس‌پذیری، ارزانی، سادگی، قابلیت کنترل، دوام، سازگاری با ویژگی‌های گیاهان و محصولات مختلف، فراهم‌بودن زیرساخت‌های آن در روستا و هم‌چنین، سازگاری با طبیعت و اصول پایداری، در ابعاد مختلف بود. به‌علاوه، در الگوی پارادایمی ارائه شده، «عدم توجه به شرایط خاص روستاها»، «عدم توجه به نیازهای واقعی روستاییان» و «ضعف امکانات و زیرساخت‌ها»، به‌عنوان شرایط علّی ورود فناوری نامناسب در روستاها شناسایی شدند که عوامل مداخله‌گرانه‌ای از قبیل «خرده‌مالکی» و «ضعف نظام ترویجی در معرفی فناوری مناسب»، باعث تشدید آن‌ها بوده‌اند. این الگو، «تدوین نظام نوآوری فناورانه روستایی» را راهبردی برای  شکل‌گیری و سرعت‌بخشیدن به چرخه تولید، انتشار و استفاده از فناوری مناسب در روستاها معرفی می‌کند.

conceptualization and indicators of appropriate irrigation systems technology in rural areas using grounded theory

although technology development in villages can have undeniable benefits; in some cases, we see the reduction of the effectiveness and efficiency of technology, the waste of villagers’ material resources and the villagers’ pessimism towards technology used in irrigation systems. the incompatibility of technology with the time and place conditions of the villages has a prominent role in the occurrence of these damages. this research aims to explain the concept and identify indicators of appropriate technology to rural environments, with special emphasis on irrigation systems in rural areas of taft city, using the qualitative approach of grounded theory technique. according to the results, the appropriateness of a technology with the village environment and its effectiveness for the agricultural sector requires the inclusion of all socio-cultural, technical-economic, physical-infrastructural and environmental aspects. the results show that technology in terms of socio-cultural aspect, should be needs-oriented while being compatible with the epistemic environment of the village and based on local knowledge. it is also in terms of technical-economic aspect necessary to be scalable, cheap, simple, controllable, durable and standard. in addition, the technology should be compatible with each plant in terms of physical infrastructure and the necessary infrastructure should be provided in the village. the results also show that the technology must be environmentally friendly, consistent with the principles of sustainability and bring the least shock and stress to the agricultural unit. in the paradigm model presented in this research, not considering the special conditions of villages, not considering the real needs of villagers and weakness of facilities and infrastructures are mentioned as the causal conditions for the introduction of inappropriate technology in the villages. also, cases such as small ownership, monopoly and incorrect relationships, short life of planning in the rural system, and weakness of the extension system in introducing appropriate technology have played an interfering role in intensifying the current situation. this model points to the fact that if strategies such as shaping the rural technological innovation system are used, the cycle of generation, diffusion and utilization of appropriate technology in villages can be accelerated.