ارزیابی جامع فلوراید درمنابع آب محدوده ماکو-بازرگان-پلدشت

هدف اصلی پژوهش موردنظر توجه همه‌جانبه بر ابعاد مختلف غلظت بالای فلوراید در محدوده ماکو- بازرگان- پلدشت واقع در شمال استان آذربایجان‌غربی است. بدین منظور در آبان‌ماه سال 1400 از منابع آبی مختلف محدوده مورد پژوهش، 60 نمونه جمع‌آوری و آنالیز شده است که غلظت یون فلوراید از 0.39-9.89 میلی‌گرم بر لیتر نوسان دارد و غلظت آن در بیش از 50 درصد نمونه‌ها بالاتر از استاندارد سازمان بهداشت جهانی است. در این پژوهش ارتباط فلوراید با عناصر دیگر و تاثیرگذاری فرایند‌های مختلف بر این عنصر و آثار آن بر انسان و نباتات ارزیابی شده و در ادامه از تکنیک‌های آماری چندمتغیره برای درک فرایند‌های یاری‌رسان به این متغیر‌ها و شناسایی عوامل موثر بر غلظت فلوراید استفاده شده است و هم‌چنین نوسانات این عنصر در منابع آبی مختلف (چاه عمیق، نیمه‌عمیق، چشمه، قنات و آب سطحی) با تغییرات غلظت آن در 15 سال اخیر موردبررسی واقع شده که اولین بار در این پژوهش به ارزیابی جامع فلوراید و تمرکز بر ابعاد مختلف مرتبط با این عنصر پرداخته شده است. با مقایسه مقادیر فلوراید برای منابع مختلف آبی مشخص‌شد که غلظت فلوراید در چاه‌های عمیق به‌دلیل ماندگاری بیش‌تر منابع آبی در ماتریکس آبخوان بالاترین است و در این پژوهش برای اولین بار به بیماری مرتبط با گیاهان (نکروز و کلروز) که در اثر غلظت بالای فلوراید در قسمت‌هایی از محدوده مورد پژوهش نمایان شده، اشاره شده است. با استفاده از نمودار‌های دو متغیره نیز معین شد که فرایند انحلال کربنات‌ها و تعویض یونی بر افزایش غلظت فلوراید و کربنات منابع آبی منطقه تاثیرگذار است و باتوجه به مقایسه تغییرات غلطت یون قلوراید در 12 ایستگاه نمونه‌برداری نیز مشخص شد که شدت آنومالی در طی 15 سال گذشته در 12 ایستگاه مشابه به‌طور میانگین 10 برابر افزایش داشته است و هم‌چنین با استفاده از آنالیز تحلیل خوشه‌ای و تحلیل عاملی سه گروه و سه فاکتور تعیین شد که نتایج، مویدی بر زمین‌زاد‌ بودن آنومالی فلوراید و انسان‌زاد بودن نیترات در محدوده موردمطالعه است.

comprehensive fluoride evaluation in the maku-bazargan-poldasht area

the primary objective of this research is to comprehensively investigate fluoride concentration in the maku-bazargan-poldasht area, located in the north of west azerbaijan province. in october 2021, 60 samples were collected from various water resources in the region. the fluoride concentration ranged from 0.39 to 9.89 mg/l, with more than 50% of the samples exceeding the world health organization’s standard. this study investigated into the correlation between fluoride and other elements, assessed various processes influencing fluoride levels, investigated its effects on humans and plants, and utilized multivariate statistical techniques to determine contributing processes and factors. moreover, it examined fluoride concentration fluctuations over the past 15 years across different water resources (deep wells, shalow well, springs, qanats, and surface water) for the first time. the assessment of fluoride included multiple dimensions related to this element. comparing fluoride levels across various water sources revealed that deep wells exhibited the highest fluoride concentrations due to the long residence time of water within the aquifer matrix. this study also highlighted, for the first time, the correlation between high fluoride concentrations and plant diseases such as necrosis and chlorosis in specific parts of the study area. bivariate plots indicated that processes involving carbonate dissolution and ion exchange contributed to increased fluoride and carbonate concentrations in the area. furthermore, an analysis of changes in fluoride concentration in 12 sampling stations indicated an eightfold average increase in anomaly intensity over the past 15 years in these stations. employing principal component analysis (pca) and factor analysis (fa), the research identified three groups and three factors, confirming that fluoride anomalies are natural, while nitrate anomalies originate from human activities within the study area.