ارزیابی آسیب‌شناسی بهره‌برداری از قنات به منظور پتانسیل‌ تامین آب با رویکرد تئوری استخوان ماهی

قنات در نظام تامین منابع آب از زمان شکل گیری اولیه شهرها ایجاد شده اما با گسترش شهرنشینی، توسعه شهر و افزایش جمعیت تامین منابع آب به روشهای دیگر در برنامه متولیان قرار گرفت. امروزه با توجه به کمبود آب و لزوم بهره گیری از این نظام تامین آب پایدار، هم چنین مخاطرات متعدد ایجاد شده و قابل گسترش قنوات در شهرها، ضروری است راهبردهای حفاظتی پس از تعیین آسیب پذیری قنوات ارائه شود. مفهوم ریسک به عنوان یک روش‌ و تکنیک در بیان مدیریت ظهور و ارائه‌دهنده خطرات تلقی می‌گردد. رویکردهای مختلفی برای ارائه این مفهوم وجود دارد که یکی از این تکنیک‌ها استفاده از روش استخوان ماهی است. از طرفی نیز تعیین ریسک بدون شناخت ابعاد مفهومی بی‌معنی است لذا هدف از این مطالعه استفاده ترکیبی از روش‌های تصمیم‌گیری طوفان فکری، swot و استخوان ماهی جهت تجزیه و تحلیل علل اصلی حوادث و ریسک‌های مترتب به قنوات، پرداختن به جزئیات، دسته‌بندی آن‌ها و تبدیل تهدیدها به فرصت‌هاست. پس از برگزاری جلسات طوفان فکری برای شناسایی آسیب‌های وارد بر قنوات ماتریس swot مبتنی بر نقاط ضعف، قوت، فرصت و تهدید تکمیل شده و با استفاده از روش استخوان ماهی ترسیم علل ریشه‌ای تحلیل گردید. نتایج روش swot نشان داد که راهبردهای پیشنهادی می‌بایست در وضعیت قوت از منظر عوامل داخلی با امتیاز 2/57 و تهدید از منظر عوامل خارجی با امتیاز 2/49 بصورت راهبردهای محافظه‌کارانه تعریف شود. از طرفی نیز نتایج ریسک‌های بهره‌برداری از قنات به دو دسته خطرات بالقوه قنات‌داری و خطرات بیرونی تاثیرگذار تقسیم‌بندی شده و نتایج حاکی از بالابودن اهمیت ریسک‌های تکنولوژیک با میانگین امتیاز 7/85 بوده که براین اساس راهبردهای محافظه‌کارانه مبتنی بر شرایط ریسک تعریف گردید. نتایج و راهبردهای ارائه شده دراین مطالعه می‌تواند رویکردهای مدیریتی مناسبی را از منظر حفاظت فیزیکی قنات، اسکان شهری و روستایی ، مدیریت آب زیرزمینی، اقتصادی - اجتماعی، محیط زیست، حقوقی، آموزش و فناوری، هم چون مشخص نمودن حریم ظاهری و حوضه ای قنوات، تهیه نقشه جامع قنوات کشور و تخصیص اعتبار بر اساس تعداد، اهمیت و حساسیت قنوات و تنظیم دستورالعمل ایمنی و حفاظتی مختص قنوات و مصوب نمودن آن از طریق وزارتخانه زیربط و مجلس در اختیار متولیان جهت بهره برداری بهینه از این منبع آب قرار دهد.

evaluation of the pathology of using the aqueduct for the potential of water supply with the fishbone theory approach

qanats were created in the system of providing water resources since the initialformation of cities, but with the expansion of urbanization, the development of thecity and the increase in the population, providing water resources in other ways wasincluded in the plan of the trustees. today, due to the lack of water and the need touse this sustainable water supply system, numerous risks have been created and canexpand canals in cities. it is necessary to provide protection strategies afterdetermining the vulnerability of canals. the concept of risk is considered as a methodand technique in expressing the emergence and presentation of risks. there aredifferent approaches to present this concept, one of these techniques is using thefishbone method. on the other hand, determining risk without knowing theconceptual dimensions is meaningless, so the purpose of this study is to use acombination of brainstorming, swot and fishbone decision-making methods toanalyze the main causes of accidents and risks associated with canals, to deal with thedetails categorizing them and turning threats into opportunities. after holdingbrainstorming sessions to identify the damage caused to the canals, the swot matrixbased on weaknesses, strengths, opportunities and threats was completed and the rootcauses were analyzed using the fishbone method. the results of the swot methodshowed that the proposed strategies should be defined as conservative strategies interms of strength from the perspective of internal factors with a score of 2.57 andthreats from the perspective of external factors with a score of 2.49. on the otherhand, the results of aqueduct exploitation risks are divided into two categories:potential aqueduct risks and effective external risks, and the results indicate the highimportance of technological risks with an average score of 7.85, which is whyconservative strategies based on risk conditions were defined. the results andstrategies presented in this study can provide appropriate management approachesfrom the perspective of physical protection of aqueducts, urban and rural settlement,underground water management, economic-social, environmental, legal, educationand technology, such as defining the apparent sanctum and basin of aqueducts,preparing a map. comprehensive of the canals of the country and allocation of creditbased on the number, importance and sensitivity of the canals and the regulation ofsafety and protection guidelines for the canals and approving it through the ministryof interior and the parliament to provide the trustees with the optimal use of thiswater source.