پدیدارشناسی فضیلت اخلاقی نزد غزالی

فضایل دینی در کنار فضایل عقلانی و اخلاقی، در زبان دینی نقش برجسته‌ای در سعادت و کمال بشر ایفا می‌کنند. فضیلت‌هایی از جمله توبه، صبر، شکر، توکل و مانند آن نظامی از ارزش‌ها را می‌سازند که اگرچه در طول فضایل عقلانی و اخلاقی است، اما ساختار معناشناختی، وجود‌شناختی و معرفت‌شناسی آن برگرفته از متون مقدس و مستقل از اصطلاحات رایج فضایل در عرف فلسفه اخلاق است. در عین ‌حال تهی از تحلیل مفاهیم اخلاقی هم نیست. مفهوم «توبه» در زبان و ادبیات دینی نیز از این قاعده مستثنا نیست و می‌تواند به لحاظ هنجاری، روان‌شناختی و پدیدارشناسی بررسی گردد. فاعل اخلاقی به‌مثابه اول‌شخص، خود را در موقعیتی دینی می‌یابد که به لحاظ رفتار و موقعیت، همسو با موقعیت اخلاقی است. ‌علاوه بر این، به لحاظ بیرونی خود را در برابر فشار وظیفه‌ای احساس می‌کند که از بیرون وی سرچشمه گرفته و نماینده هنجار صرف اخلاقی نیست، بلکه ناشی از معرفت دینی نیز هست. این نگاه که ویژگی بارز آن روش «اول‌شخص» است، به واسطه رویکرد «پدیدارشناختی» مطمح نظر قرار می‌گیرد. در میان اندیشمندان مسلمان، امام محمد غزالی روش‌های درون‌دینی متفاوتی برای پژوهش در قلمرو فضایل ارائه داده است. فضیلت «توبه» در دین و اخلاق و همنشینی آن با پدیدارشناسی تجربه اخلاقی، افقی است که غزالی در برابر ما می‌گشاید.

the phenomenology of the moral virtue of repentance according to ghazali

along with rational and moral virtues, religious virtues play a prominent role in the happiness and perfection of mankind. virtues such as repentance, patience, gratitude, trust and the like create a system of values which is in line with intellectual and moral virtues, but its semantic, ontological and epistemological structure is derived from holy texts and is independent of the common terms of virtues in moral philosophy. in the meantime, it is not devoid of the analysis of moral concepts. the concept of repentance in religious language and literature is not an exception to this rule and can be examined from a normative, psychological and phenomenological point of view. as the first person, the moral agent finds himself in a religious situation which is in line with the moral situation in terms of behavior. in addition, externally he feels himself under the pressure of a duty that originates from outside him and does not represent a mere moral norm, but arises from religious knowledge. this view, which is characterized by the first-person method, is based on the phenomenological approach. among muslim thinkers, imam muhammad ghazali has presented different intra-religious methods for research in the realm of virtues. the virtue of repentance in religion and ethics and its relationship with the phenomenology of moral experience is the horizon that ghazali opens before us.