تعلیم و تربیت در اندیشه ابو علی مسکویه و فاضل نراقی

این نوشتار در صدد آن است تا با سنجش محتوایی میان دو این اثر فاخر گرانسنگ تهذیب الاخلاق و جامع السعاده برخی مباحث مربوط به تعلیم و تربیت را بررسی نماید. در این میان، اساسی‌ترین وجه تمایز نظام تربیتی و اخلاقی اسلام، وجود مبانی مقدم و ثابت برخاسته از منابع دینی، و ‌شمول نگری نسبت به تمامی ابعاد وجودی انسان است.محبت و مهرورزی در هر دو گرایش، از موثرترین و کارآمدترین شیوه‌های تعلیم و تربیت معرفی شده است. هر دو مولف، بر این باورند که عدالت اجتماعی بدون زیر ساخت محبت بنیان ندارد. علامه نراقی، با طرح بحث زیبای نشانه‌های محبت به خداوند متعال، در صدد ارایه معیار برای تشخیص صحت ادعای دوستی و محبت به خداوند سبحان بر آمده است. وی از نشانه‌های صداقت در محبت الاهی را، دوست داشتن مرگ عنوان نموده، و بوعلی مسکویه نیز علاج خوف از مرگ را به حکیم شدن می‌داند.در سنجش میان مراحل تربیت و شکوفایی فضایل اخلاقی، هر دو اثر بر این نکته تاکید دارند که رعایت هماهنگی بین مراتب تربیت با مراحل طبیعی رشد لازم است. همچنان که، هر دو دیدگاه، اجتماعی بودن و مخالطه با مردم را از ارکان تحصیل سعادت دانسته، و تصور انزوای مطلق و عدم آمیزش با مردم، برای رسیدن به کمال را پنداری باطل و شیوه‌ای انحرافی می‌دانند. در عین حال، جامع السعادات با بهره‌گیری از منابع نقلی و در مقام جمع بین روایات، گوشه‌گیری و عزلت را برای عده‌ای در شرایط خاص، سودمند یافته است.