مفاهیم اخلاقی و منشا پیدایش آنها با رویکرد غایت‌گرایانه اخلاق از دیدگاه آیت‌الله مصباح

استاد مصباح یزدی مفاهیم اخلاقی را به دو قسم لزومی، مانند باید و نباید، و ارزشی، مانند حسن و قبح، تقسیم می‌کند. ایشان مفاد باید و نباید را همان ضرورت بالقیاس بین فعل فاعل و نتیجه آن می‌داند و از آنجا که نتیجه محبوب بالذات و مطلوب بالذات فاعل می‌باشد با فاعل نیز ارتباط برقرار می‌کند. همچنین ایشان حسن و قبح را جز معقولات ثانیه فلسفی می‌داند که عروضشان ذهنی و اتصافشان خارجی است. و ایشان اگر چه حسن و قبح را عبارت از ملایمت و منافرت فعل با طبع انسان می‌داند، ولی توجه با این نکته ضروری است که هرچند یک طرف این ملایمت و منافرت، انسان است، ولی از آن جهت که سلیقه و ذوق خاصی دارد، مورد نظر نیست (چنانکه علّامه طباطبایی و شهید مطهری بدان قایل‌اند) بلکه از آن جهت مورد نظر است که کمالی برای انسان در خارج محقق می‌شود. در واقع «باید و نباید» و «حسن و قبح» را از مصادیق مفهوم علیّت می‌داند که از رابطه علیّت و معلولیّت بین فعل اختیاری انسان و کمال مطلوب انتزاع می‌شوند. طبیعتاً ارتباط بین «باید و نباید» و «هست و نیست» تبیین بسیار واضحی به خود گرفته، چنان‌که برای تبیین اخلاق مطلق نیز جایگاه خود را باز خواهد یافت.