خوف و حزن ممدوح و مذموم مومنین در قرآن و نهج‌البلاغه

توصیه به خوف و حزن و پرهیز از آن، مقوله‌ای است که هم مورد توجه بزرگان اخلاق و عرفان قرار دارد و هم آیات قرآن و روایات معصومین‰ به آن پرداخته‌اند. گاهی نداشتن خوف و حزن، لازمه‌ زیست مومنانه تلقی شده و گاهی نیز خائف و محزون بودن، ویژگی منحصربه‌فرد متقین و لازمه‌ ماوا گزیدن در جنات عدن شمرده شده است. این اختلاف، نه‌تنها در میان آیات قرآن به چشم می‌خورد، بلکه بین آیات قرآن و روایات معصومین‰، به‌ویژه نهج‌البلاغه و در میان خود روایات نیز وجود دارد. ما در این مطالعه سعی داریم به شیوه‌ توصیفی و البته تمرکز بر قرآن کریم و استخراج موارد خوف و حزن، تحلیل کنیم که چرا در برخی آیات، اتصاف به خوف و حزن امری ارزشی و توصیه‌ای است و در برخی دیگر، منهی‌عنه و مذموم. همچنین سعی داریم همین مقایسه را با نهج‌البلاغه و فرازهای نورانی آن انجام دهیم و اختلاف یا هماهنگی میان این دو دسته آیات و روایات را بررسی کنیم. بنابر مطالعات انجام شده، می‌توان چهار حالت برای خوف و حزن مومنین فرض کرد: خوف و حزن ممدوح در دنیا و آخرت؛ و خوف و حزن مذموم در دنیا و آخرت که با دقت در منابع معتبر قرآنی و روایی، از میان حالت‌های مفروض تنها خوف و حزن ممدوح در دنیا پذیرفتنی است.