پهنه‌بندی آسیب‌پذیری در برابر خطر سیلاب در شهرستان اندیمشک با تاکید بر خطوط گاز (با استفاده از مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره)

مقدمه هر ارتفاعی از آب رودخانه که طغیان کند و اراضی اطراف رودخانه یا مسیل را فراگیرد و به امکانات اقتصادی و مالی افراد خسارت وارد سازد را سیلاب می گویند. سیلاب از جمله بلایای طبیعی به شمار می رود که سالانه صدمات و خسارت های زیادی به وجود می آورد. اولین‌ اقدامی ‌که‌ برای ‌کاهش ‌خطر سیل‌ مطرح ‌می ‌شود، مهار سیل ‌در سرچشمه آن، ‌یعنی‌ زیرحوضه‌ های ‌آبخیز است‌. مسلماً برای‌ انجام دادن‌ این کار ‌شناسایی ‌مناطق‌ سیل‌‌خیز در داخل‌ حوضه‌ لازم است. از این نظر مناطق آسیب‌پذیر و پهنه‌هایی که پتانسیل بالایی در تولید سیل دارند، باید شناسایی شوند. در این پژوهش در پی آن هستیم که ابتدا با استفاده از مدل های تصمیم گیری چندمعیاره، به پهنه بندی آسیب‌پذیری در برابر خطر سیلاب در شهرستان اندیمشک، بپردازیم و سپس با نظر به اینکه، گاز طبیعی هم اکنون پر استفاده ترین سوخت و منبع انرژی می باشد و بروز حوادث در این خطوط موجب خسارات جانی و مالی می گردد. در این پژوهش سعی شده است تا موقعیت و میزان خطوط گاز در پهنه های پرخطر و آسیب‌پذیر در برابر سیلاب، مشخص گردد. انتظار می رود، با توجه به نتایج حاصل شده و شناسایی پهنه های دارای احتمال آسیب‌پذیری زیاد، بتوان در جلوگیری از بروز حوادث در هنگام بروز سیلاب احتمالی کمک کرد.مواد و روش ها پژوهش حاضر از نوع کاربردی بوده و روش تحقیق آن تحلیلی مبتنی بر تلفیق آنالیز داده ها، سیستم اطلاعات جغرافیایی و استفاده از فنون تحلیل چند معیاره است. جهت پردازش تصاویر و تجزیه و تحلیل داده ها نیز از نرم افزار های arc gis، ecognition، envi، idrisi وexcel ، بهره گیری شده است. جهت بررسی خطر سیلاب، ابتدا، عوامل موثر (ارتفاع، شیب، جهت شیب، فاصله از رودخانه، فاصله از شبکه راه، فاصله از خطوط گاز، فاصله از مناطق مسکونی، کاربری اراضی و زمین شناسی)، با توجه به شرایط طبیعی و انسانی منطقه شناسایی گردید. در مرحله بعد لایه های اطلاعاتی مربوط به هر یک از عوامل، در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه شد و ارزش گذاری و استاندارد سازی نقشه های معیار، به صورت توام با استفاده از روش فازی انجام گرفت. وزن دهی عوامل مورد بررسی با توجه به روش کرتیک و تحلیل نهایی، با بهره گیری از روش های چند معیاره vikor، codas و mabac، انجام گردید.نتایج و بحث با توجه به خروجی حاصل از الگوریتم های مورد مطالعه، پهنه های پرخطر و بسیار پرخطر، بیشترین مساحت شهرستان را به خود اختصاص داده اند. به طوری که به ترتیب؛ بر اساس مدل codas، 30 و 27 درصد، طبق خروجی مدل mabac، 32 و 28 درصد و با نظر به نقشه پهنه بندی مدلvikor ، 27 و 36 هکتار از مساحت محدوده، در طبقه پرخطر و بسیار پرخطر قرار دارد. لذا می توان گفت که نتایج حاصل از این مطالعه، حاکی از ریسک بالای شهرستان اندیمشک، از لحاظ رخداد خطر سیلاب می باشد. به علاوه، می توان اذعان داشت که نتایج بررسی خروجی های حاصل از روش های مورد بررسی، بیانگر در معرض خطر بودن درصد بالایی از خطوط و تاسیسات گاز شهرستان می باشد. به طوری که، طبق نتایج حاصل از مدل های تصمیم گیری چند معیاره codas و mabac، 386 کیلومتر (معادل 44% از خطوط گاز) در پهنه پرخطر و 285 کیلومتر (معادل 32% از خطوط گاز) در محدوده بسیار پرخطر قرار دارد و بر اساس نقشه حاصل از مدل vikor، 398 کیلومتر (معادل 45% از خطوط گاز) در پهنه پرخطر و 427 کیلومتر معادل (49% از خطوط گاز)، در محدوده بسیار پرخطر می باشد.نتیجه گیری با توجه به نتایج به دست آمده می توان بیان کرد که به علت وجود شیب های تند در قسمت شمالی و همچنین مساحت بالا جهت شیب جنوب و جنوب غربی و جنوب شرقی، وضعیت کاربری اراضی و وجود راه ترانزیتی و وجود دشت های با شیب 0 تا 5%، معیارهای شیب، فاصله از راه های ارتباطی، کاربری اراضی و لیتولوژی به عنوان معیارهای مهّم دخیل در وقوع سیلاب شهرستان اندیمشک، شناخته شده اند. به علاوه با توجه به نتایج حاصل از پژوهش حاضر، به نظر می رسد، ریسک ناشی از وقوع سیل احتمالی در مسیر خطوط لوله انتقال گاز این شهرستان، می تواند به بروز خسارات جانی و مالی فراوانی منجر گردد. بنابراین، پیشنهاد می شود که جهت جلوگیری از احتمال وقوع حوادث بر روی خطوط گاز (شامل: آب‌شستگی در جریان خطوط لوله پس از وقوع سیل و نمایان شدن خطوط گاز، آبگرفتگی تاسیسات گاز ناشی از سیلاب، تخریب جاده های دسترسی و ساختمان های ایستگاه های تقلیل فشار، شکسته شدن لوله و حتی انفجار و آتش سوزی)، در جهت مقاوم سازی خطوط و تاسیسات گازی در سطح شهرستان، تدابیری صورت گیرد.

vulnerability zoning against flood risk in andimeshk city with emphasis on gas lines (using multi-criteria decision-making models)

introduction any height of river water that overflows and covers the lands around the river and causes damage to economic and financial facilities is called a flood. flood is one of the natural disasters that causes many injuries and damages every year. the first measure to reduce the flood risk is to control the flood at its source, i.e. the watershed sub-basins. of course, to do this, it is necessary to identify the flood-prone areas of the basin. in this sense, areas with high flood production potential should be identified. in this research, we are looking to first use multi-criteria decision-making models to focus on the zoning of vulnerability to flood risk in andimshek city, and then considering that natural gas is currently the most used fuel and it is a source of energy and the occurrence of accidents in these lines causes human and financial losses. in this research, an attempt has been made to determine the location and amount of gas lines in high-risk and vulnerable areas against floods. it is expected that, according to the results, accidents during floods will be prevented. materials and methods the current research is of an applied type and its research method is an analysis based on the integration of data analysis, geographic information system, and the use of multi-criteria analysis techniques. envi, ecognition, arc gis, idrisi, and excel software were used for image processing and data analysis. to investigate the flood risk, first, the effective factors (dem, slope, aspect, distance from the river, distance from the road network, distance from gas lines, distance from residential areas, land use, and geology) were identified according to the natural and human conditions of the region. in the next step, the layers of information related to each of the factors were prepared in the environment of the geographic information system, and the evaluation and standardization of the standard maps were done together using the fuzzy method. the weighting of the examined factors was done according to the critic method and the final analysis, using the multi-criteria methods of mabac, codas, and vikor.results and discussionaccording to the output of the studied algorithms, the high-risk and very high-risk zones occupy the largest area of the city. so that in order; according to the codas model, 30 and 27%, according to the output of the mabac model, 32 and 28%, and according to the zoning map of the vikor model, 27 and 36 hectares of the range area are in the high-risk and very high-risk category. therefore, it can be said that the results of this study indicate the high risk of andimshek city in terms of flood risk occurrence. in addition, it can be acknowledged that the results of the examination of the outputs obtained from the investigated methods indicate that a high percentage of the city’s gas lines and facilities are at risk. so, according to the results of codas and mabac multi-criteria decision-making models, 386 km (equivalent to 44% of gas lines) is in the high-risk area and 285 km (equivalent to 32% of gas lines) is in the very high-risk area, and based on the map from the vikor model, 398 km (equivalent to 45% of the gas lines) is in the high-risk area and 427 km (equivalent to 49% of the gas lines) is in the very high-risk area.